Sterk!? Sterk!

Opnieuw bezochten twee bovenbouwgroepen uit het basisonderwijs de voorstelling Sterk!? Zestien keer is deze voorstelling gespeeld, is er gekeken en over gefilosofeerd en zijn er tranen voor het tranenmuseum gemaakt. Vijftien keer door kinderen, en eenmaal door 'de moedergoepen' uit Spoorwijk en Laakkwartier. Allemaal hebben ze genoten van deze voorstelling, waarin humor, herkenning, spanning en ontroering elkaar afwisselen. En wat is er diep nagedacht: over huilen, over stoerzijn, over sterk lijken maar het niet zijn, over hoe je kunt weten of zien of iemand sterk is, en vooral over de vraag wat dat nu eigenlijk is: sterk...

Sterk is in ieder geval dit project: de intimiteit van een 'kleine' voorstelling in een vertrouwde gastvrije omgeving; de twee acteurs, die feilloos op elkaar ingespeeld zijn, de bevlogen gespreksleiders... Maar vooral omdat het project een vrijplaats biedt voor eigen gedachten over een kwestie waarmee iedereen te maken heeft. Sterk!? mag er zijn, moet er zijn. Sterk!? verdient een groter podium - eigenlijk zou geen school dit mogen missen.

Doe iets

Op 20 november zijn er in het hele land acties, die leiden tot één grote schreeuw om cultuur!

Warm krijg ik het ervan. Aan alle kanten stromen de berichten binnen, die oproepen om ook iets te doen. Alweer een tijdje geleden was ik betrokken bij een internationaal project. Toen het gesprek over muziek en het bezoeken van concerten ging, sprak een Letse deelnemer met verbazing over de hoge toegangsprijzen voor de concerten in het Koninklijk Concertgebouw. Was deze muziek niet vrij toegankelijk voor iedereen?

Als de voorgenomen bezuinigingen doorgaan, dan zou hij zich wel eens kunnen gaan afvragen waarom er in Nederland concerten zonder publiek gespeeld worden. Of waarom er zo weinig aan cultuur plaats vindt op scholen. Of in de wijken. Of ze in Nederland het woord cultuur uit Van Dale zullen schrappen. Bezuinigt net zo lekker.

Daarom breng ik hier op mijn weblog graag de landelijke actie Nederland Schreeuwt om cultuur onder de aandacht. Op onderstaande website kun je meer lezen over de actie. Wie er meedoen, en wat jij kan doen. Het kan al heel simpel door een petitie te tekenen. Of de link van de website door te sturen naar familie, kennissen, cursisten of collega's: www.nederlandschreeuwtomcultuur.nl

Tranenmuseum

Wie is het sterkste, Hassan of Laila? Laila doet dingen die niet mogen; ze is stoer, maar ook vals en sluw, zeggen de kinderen van groep 7 van de Jeroenschool in Den Haag. Is dat sterk? Aan de ene kant wel, vinden ze, maar toch, iemand die vals is, is die sterk? Ze vragen het zich af. En Hassan? Die laat zich wel heel erg op zijn kop zitten door Laila, maar als hij opgesloten zit - 'geintje' van Laila - dan raakt hij niet in paniek. En hij durft te huilen. Dat is sterk, dat je gevoel laat zien, want dat doet niet iedereen zo maar, vinden sommige kinderen. Maar, zeggen anderen, zielig is hij toch ook wel. En komt hij wel goed op voor zichzelf? Is dat sterk, voor jezelf opkomen? En hoe zit dat eigenlijk met huilen, waarom doen jonge kinderen het vaker, en stopt dat later? Omdat huilen op zich ook niks verbetert, zegt een jongen. Als je een baas hebt die rot tegen je doet, kan je wel gaan staan huilen, zegt hij, maar dat helpt je dan niks. Maar boos worden ook niet altijd.

Na de theatervoorstelling Sterk!? onderzochten deze 7e-groepers samen wat sterk zijn eigenlijk is, en of het goed is om sterk te zijn. Na het filosoferen schreef ieder een gedachte op een transparante traan. Al deze tranen zijn te zien in het vandaag geopende Tranenmuseum in bibliotheek Spoorwijk, van Meurssstraat 1a den Haag. En dit is nog maar het begin! De komende weken zullen er nog heel wat tranen toegevoegd worden.

Sterk!? is onderdeel van Huilen mag! Overal!, een evenement in het programma Huilen in Den Haag. Meer weten? Kijk dan op www.huilenindenhaag.com of lees het blog van 26 oktober 2010.

Sterk!?

Vanaf volgende week is het zover. Dan ontmoeten kinderen uit Spoorwijk en Laakkwartier in hun eigen bibliotheek Laila en Hassan. Hassan is dol op chips. Laila ook. Hassan houdt van Laila. Geloof ik. Of Laila van Hassan houdt? Dat weet ik niet. Niet zeker. Maar dat die twee iets met elkaar hebben, dat is wel zeker. Of hebben ze juist iets tegen elkaar? Wie het weet, mag het zeggen.

Sterk!? is een interactieve theatervoorstelling van Kunst&Project culturele projecten. De voorstelling wordt gespeeld voor kinderen van groep 7 en 8, door TheaterGroep ZET. Na de voorstelling is er een filosofisch gesprek over het thema Sterk. Groot Denkraam (kinderfilosofie) is verantwoordelijk voor de voorbereidende opdracht op school en het filosofiedeel. Sterk!? daagt kinderen uit om na te denken over het omgaan met verdriet en de acceptatie daarvan. Als afsluiting krijgen de deelnemers een creatieve verwerkingsopdracht, waarvan de resultaten in de bibliotheek tentoongesteld zullen worden. Meer weten? Klik hier.

Hongeren

Dat slakken hongeren naar filosofische gesprekken had ik nooit verwacht. Maar vanochtend kwam ik er achter, dat het zo is.

Op het bureau, tweehoog in de werkkamer, lag een gelinieerd blad met aantekeningen over zeven gesprekstypen bij het filosoferen. Boven aan over het blad, op de aantekening over 'het gesprek in de diepte' kroop een grote huisjesslak. Hoe die er was gekomen? Ja, het raam stond op een kier voor de frisse lucht. Een lange tocht naar boven, voor een slak helemaal, leek me. Een doorzetter dus. Ik hoorde hem schrokken, schrapen, knagen. Hij smulde, en hunkerde naar meer. Hij gleed verder naar beneden, over het blad. Toen greep ik in. Eén gesprekstype proeven per dag leek me wel genoeg. Met tegenzin liet hij zich wegtrekken.

Draaidag

Vandaag was het 'draaidag' bij mij thuis. De hele dag deelde ik mijn onvolprezen keukentafel met de filmploeg van Judith Kuijpers, Franny Meijer van Kunstbalie en Iris Scherphof van EduART. Iedereen bruisend van enthousiasme en gevoed met verse soep...

Drie filosofische gesprekken met kinderen zijn er in de afgelopen tijd opgenomen. In de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum in Otterlo; in de klas van juf Miranda op basisschool Edith Stein in Zijtaart en in museum de Pont in Tilburg. Een genot om te zien hoe Herman, Miranda en Marie-José het aanpakken. Blijdschap, verwondering, plezier en respect wisselen elkaar af als ik naar hen en naar de kinderen kijk. Het is een avontuur, niets meer, niets minder. Met kinderen kijken naar kunst, er iets over vertellen - of niet - en dan de groep aan het denken zetten met een prikkelende vraag. Fraai om te zien hoe alle kinderen steeds nauwkeuriger naar de kunstwerken gaan kijken, hoe ze onderzoeken en samen bezig zijn hun gedachten onder woorden te brengen. Ik ben er trots op dat EduART en Kunstbalie dit project samen gestalte geven en ik vind het fijn om er een bijdrage aan te leveren met mijn expertise. In november is ie klaar, de inspiratie-DVD 'Filosoferen met kinderen over kunst'. Ik kan bijna niet wachten!

Meer informatie? r.figdor@edu-art.eu (Gelderland) of frannymeijer@kunstbalie.nl(Noord-Brabant)

Berrie Heesenprijs

Gisteren werd voor de tweede keer de Berrie Heesenprijs uitgereikt. Drie studenten werkten een project uit om te filosoferen met jongeren in jeugddetentie. Een mooi project, geïnspireerd op het werk van de Vlaamse kinderfilosoof Richard Anthone; Unvarnished.

Vandaag is het acht jaar geleden dat Berrie overleed. Berrie: een bruisende, inspirerende man met een groot hart voor kinderen en veel gevoel voor humor. Verschrikkelijk veel heb ik van hem geleerd. Nog steeds mis ik hem, al klinken zijn stem en zijn lach nog vaak in mijn hoofd. 'Marja! Gebruik je verstand!' Zijn boeken, projecten en cursussen brachten velen er toe om te filosoferen met kinderen. De boeken doen dat nog steeds: met name Klein maar Dapper. Als geen ander was Berrie in staat om mensen te betrekken, te binden, te verbinden. Hij had ook de naam niet altijd even gemakkelijk te zijn. En ja, zijn kritiek was soms niet mals, zeker als je iets deed wat hij niet zag zitten. Maar als je hem liet zien wat je wilde, en liet merken dat je echt wilde leren, gaf hij altijd ruimte en suggesties om je plannen gestalte te geven. Hij strooide dan met kleine hints. 'Je zou eens kennis moeten maken met Wouter Pols', zei hij, toen ik voor 't eerst meewerkte in de redactie van de Nieuwsbrief filosoferen. Of hij stopte een stapeltje paperassen met losse aantekeningen in je hand: 'hier, neem jij dat maar, jij doet er tenminste wat mee.' Ik had toen al lang ontdekt, dat in iedere hint een schat verborgen lag. Je moest die wel zelf gaan delven, het was nooit een kant en klaar cadeau. En hij had al lang ontdekt, dat ik dat had ontdekt. Zo werd het, om in Berrie's woorden te blijven, een slang die in eigen staart beet. Door die hints, maar vooral door het vertrouwen dat Berrie er in stelde dat ik er iets mee kon, leerde ik het vak. De Berrie Heesenprijs is bedoeld om ook nu op dezelfde manier een aanzet te geven aan mensen met inspirerende, bruisende, vernieuwende ideeën, die het filosoferen met kinderen verder kunnen brengen. Ik hoop dat de prijs in die geest nog vaak zal worden uitgereikt.

Klein maar dapper is verkrijgbaar bij uitgeverij Damon, Budel

Echt waar

Vanmiddag was ik opnieuw in het Stedelijk Museum Schiedam. Ik dwaalde er door de tentoonstellingszalen. Opeens stond ik oog in oog met een kunstwerk vol knijpers.* Niet van die kleurige van plastic, maar van die oude vertrouwde houten dingen! Gebiologeerd staarde ik er naar. Ooit mocht ik op school een vaderdagcadeau maken. Allemaal halve knijpers, netjes naast elkaar geplakt op een wc-rolletje: tot mijn verrassing werd dat uiteindelijk een mooie pennenbak. Apetrots was ik... Terwijl ik daar zo wat stond te mijmeren, begon het beeld voor me te veranderen. Zomaar, opeens, waar ik bijstond. Het waren, zag ik, helemaal geen knijpers! Het was een dak, een bewegend, puntig dak. Het draaide naar me toe en kwam bijna uit de lijst. Ik kon nog net op tijd bukken. Meteen verdween het dak weer, en keken rijen knijpers me grinnikend aan. Langzaam begonnen ze te dansen. Een lange lijndans: netjes in het gelid wervelden alle knijpers voor me langs. Ik wreef mijn ogen uit! O, nee; nu zag ik het pas! Het waren toch ook geen knijpers - maar allemaal prachtige soepele vrouwen! Maar opeens waren ook die vrouwen weer verdwenen en zag ik een lijst vol knijpers... En mocht je hier helemaal niets van geloven, dan moet je zelf maar eens gaan kijken!

*Paul Damsté: Relief van wasknijpers

Het Stedelijk Museum Schiedam biedt een uitgebreid educatief programma aan van hoog niveau. De programma's zijn erop gericht kinderen vertrouwd te maken met het museum en met beeldende kunst. Tijdens interactieve rondleidingen en workshops worden kinderen uitgedaagd zich te laten inspireren en verrassen door beeldende kunst. De rondleidingen en workshops worden gegeven door professionele museumdocenten. Een echte aanrader is het nieuwe project Filosoferen met kunst, voor groep 1 tot en met 8.

SKVR Summerschool 2010: Verse ideeën en oude gedachten

'Wie zich aan verwondering overgeeft, begeeft zich in een avontuur tussen het weten en het niet weten.' (Cornelis Verhoeven)

Zeven enthousiaste mensen begaven zich gisteren op de Kop van Zuid in zo'n avontuur. Verwondering te over: het voortdurend bouwen en werken, de grandeur van Hotel New York die langzamerhand ingekapseld wordt door grote kolossen van steen en glas, alle verschillende luchten, de kleur van het water, de keuzes die gemaakt worden bij het inrichten van de openbare ruimte; maar ook een mosterdbakje op een vrachtboot. En er blijkt onder iedere steen een verhaal te liggen!

Net voor een enorme regenbui losbarstte waren we weer terug bij de SKVR in de Beeldfabriek. Daar gingen we dieper in op de betekenis van verwondering. Is het een momentopname, die een effect teweeg brengt dat veel langer duurt? Kun je verwondering vastleggen? Is de herinnering aan verwondering zelf ook verwondering? Kun je twee keer dezelfde verwondering oproepen?

Een bijzondere ochtend, een mooi begin van een nieuw seizoen.

SKVR Summerschool 2010: ZoHé

In Rotterdam is het nieuwe schooljaar aanstaande. Ook dit jaar organiseerde de SKVR in de week er voor de Summerschool voor freelancers, docenten, medewerkers en belangstellenden van andere kunst-instellingen. Voor mij een mooie gelegenheid om collega's te her-ontmoeten - en om nieuwe dingen te leren. Voor vandaag had ik me ingeschreven voor de workshop 'Presenteren kun je leren'.

Na een aantal snelle oefeningen bogen we ons over de opzet van een korte presentatie. 'Iets wat je kunt doen', adviseerde theatermaker en communicatiespecialiste Gisele Noordzij. 'Niet iets over denken, dus.' Verbijsterd keek ik haar aan. Alsof je niets doet als je denkt!

Maar met veel plezier heb ik daarna een presentatie gegeven over het belang van wandelen met een hond. Mijn Bengel als rolmodel en de ontmoetingen met de andere baasjes op onze daagse wandelingen als illustratie. Wandelen met een hond is namelijk niet alleen goed vanwege de beweging, maar ook voor de sociale contacten. Die gaan bij ons door het leven als mevrouw Takkie, mevrouw Govert en meneer Bono. Geweldig: alle medecursisten zijn om, ik weet het zeker! Die gaan vanaf vandaag allemaal met een al dan niet 'geleende' hond op stap. Als tegenprestatie ben ik omgegaan voor het pleidooi voor het maken van foto's zonder camera. Maar dat was nog niet alles!

In de slotronde werd ons gevraagd een superkorte aankondiging te doen van een persoon of van een product. Vooral met aandacht voor het gebruik van gebaren. Dat blijkt mij op het lijf geschreven. Ik ontdekte namelijk ter plekke de geweldige nieuwe tapijtreiniger ZoHé. In tegenstelling tot de oude boen- en schrobmethode en de schuimreinigers, die net niet deden wat ze beloofden, krijgt ZoHé in een handomdraai je hele vloer blinkend schoon! Wel handig trouwens met die nieuwe hobby. Hondenpoten zijn modderig als het regent...

Filosoferen bij 37 graden Celsius

Of bij hogere temperaturen ideeën, concepten en vragen harder groeien? Je zou het haast wel denken...

Is het een prachtig idee? Of eerder toeval? Maar ja, wat is toeval dan eigenlijk? Kijk, dat kunstwerk, het lijkt wel glas, maar dat is het niet, of wel? Je kunt het proces van het ontstaan er in zien, er lopen gesmolten lijnen die nu gehard zijn, men zegt dat het hard is, en zo lijkt het ook, en tegelijk zou het kleverig kunnen zijn, als slijm of snot. Maar dat is dan misschien meer het gevoel dat je er bij krijgt, want je hebt het niet gevoeld. Want nee, je mag er niet aankomen! En een titel heeft het ook niet. Misschien wel een geheim!*

Bij zeven enthousiaste deelnemers tuimelden de waarnemingen, ideeën en associaties als een waterval over elkaar heen. En dat naar aanleiding van één simpele startvraag over een van de prachtige kunstwerken uit de vaste collectie van Stedelijk Museum Schiedam. Jacqueline, die dit gesprek leidde, liet zich verrassen door haar collega's, die op hun beurt verrast werden door het proces. Twee middagen werken** met dit team, bevlogen mensen, die kinderen en jongeren kennis laten maken met kunst: fantastisch!

* Benieuwd over welk werk dit gaat? Neem dan gerust contact op!

** 1 en 2 juli 2010, gesprekstraining Filosoferen met beelden I & II.

De school is meer dan het gebouw

Gisteren is in Delft het project Ik mis je zo afgerond. Althans voor dit schooljaar!

In de ontvangstruimte op begraafplaats Jaffa pronkt het werk van de kinderen, de bundels met hun gedichten liggen klaar om gelezen te worden. Heel wat scholen hebben meegedaan, allemaal met hetzelfde programma, toch is geen bezoek gelijk. De kinderen zitten altijd vol vragen. 'Waar komt eigenlijk de naam Jaffa vandaan?' Frits Doeleman, teamleider van de begraafplaatsen in Delft, vertelt dat het waarschijnlijk een verwijzing is naar de oude havenstad van Palestina. Die stad werd als de poort naar het beloofde land gezien. Luchtig meldt hij dan dat het misschien een knipoog zou kunnen zijn naar een uitspraak: 'hij gaat voor Jaffa' werd er vroeger wel gezegd als iemands einde naderde.

De zon schijnt prachtig door het groen van de oude bomen; onder het lopen zegt een jongen 'dan heetten de begraafplaatsen van de Romeinen zeker Latijn? Want die zeiden: aan het eind van je Latijn!'

Na de rondleiding en de ontmoeting met twee verhalenvertellers is er het binnenprogramma. Tijdens het filosoferen gaat het over het naderende afscheid van deze groep acht. Ze zijn op school druk met de musical.

Waarvan neem je afscheid, als je van school gaat? Van de school, de kinderen uit de klas, de juf. En van de meester! Ja, ja, ook van de meester. En van je beste vriend of vriendin, als die naar een andere middelbare school gaat.

Hoe zit dat eigenlijk met afscheid: is er een verschil in afscheid nemen van de school en afscheid nemen van je beste vriend of vriendin? Ja, het is anders, zeggen ze; je mist ze allebei, maar het is wel verschillend. Wel moeilijk om woorden te vinden voor dat verschil. De school, daar kan je zo naar toe, die kan je vaker zien - als ie niet gesloopt wordt. Je weet dat hij er staat en dat blijft zo. Maar, zegt een ander, het is misschien helemaal niet zo verschillend. Want de school is niet alleen het gebouw. Het is ook alles wat er bij hoort, de kinderen, de sfeer. En daar zijn je beste vrienden een deel van.

Het is ook de tijd die je er hebt gehad, zegt een meisje. Want ook als je er later langs fietst, het wordt nooit meer zo als het nu binnen voor je is.

Dankjewel, groep acht, en veel succes!

Wil je meer weten over dit project? Informatie kun je krijgen bij de VAK, Centrum voor de Kunsten in Delft. http://www.vak-delft.nl/

Opnieuw Frederick

Gisteravond kroop de kleine muis Frederick opnieuw even uit zijn prentenboek.

Omdat de gemeente Zoetermeer het voorlezen op school graag een impuls wil geven organiseerde de bibliotheek Zoetermeer een avond met inspirerende workshops. Twee groepen - ruim veertig leraren - warmden zich aan Fredericks verzameling zonnestralen en lieten zich daarna graag verleiden tot een filosofisch gesprek. Is er een verschil tussen verzamelen en bewaren, vroeg de ene groep zich af. In de andere groep werd er nagedacht over sparen en verzamelen. Dat zit dicht bij elkaar, maar het is niet inwisselbaar, vonden sommigen. Je begint met sparen, en dat stopt een keer. Klaar. Want je hebt alle gogo's, alle voetbalplaatjes. Het boek met de plaatjes verdwijnt in de kast. Als het er jaren later uitkomt, kan het misschien op een verzamelbeurs terecht komen. Dan is sparen opeens verzamelen geworden! Met verzamelen ben je nooit klaar. Want je wilt je verzameling altijd weer aanvullen. Met dat ene bijzondere doosje, of nog een bijzonder lieveheersbeestje. Geen echt beestje, dat niet. Maar wel als postzegel, broche of koelkastmagneet. En als je het zelf niet doet, brengen anderen wel weer iets voor je mee. Verzamelen gebeurt met een bepaalde gedrevenheid, werd er gezegd, en daar is een mooi passend woord voor: verzamelwoede. En verzamelen heeft ook iets van doen met emotie, een emotionele waarde. Waarom eigenlijk? Door dat aspect verder te verkennen, verdiepte het onderzoek zich. Aan het eind keken we er samen op terug. Wat levert dat filosoferen nu op? Geen eenduidig antwoord, wel een mooie verzameling van ideeën en gedachten. En de herinnering aan dit gesprek. Die voor haar altijd, zei een deelneemster, gekoppeld zal blijven aan het boek van Leo Lionni. 'Als ik Frederick ga voorlezen, dan komt de verzameling van deze gedachten ook terug.'

Frederick bloosde, en boog, en zei verlegen: 'Ik weet het...'

Net verschenen: de eerste serie van vier lesbrieven 'Filosoferen met boeken'.

Voor meer informatie hierover kun je contact op nemen:marja@grootdenkraam.nl

Filosoferen met boeken

Deze hele week zit ik al als geklonken achter mijn pc. Naast me op de tafel een stapel boeken en een bakje Wilhelminapepermunt.

Opeens zie ik naast me iets bewegen. Langs het scherm van mijn laptop gluren een paar kraaloogjes. Ik houd mijn adem in en ja, het wonder voltrekt zich. Stapje voor stapje komt een nieuwsgierige kleine grijze muis tevoorschijn. Zijn naam, weet ik, is Frederick. In zijn linkervoorpoot geklemd een bos touwtjes. En aan die touwtjes hangen kaartjes. Zonnestralen, lees ik op een van de kaartjes. Rood, geel, blauw, zie ik op drie andere staan. Op alle kaartjes staan woorden! Ik glimlach breed en verslik me bijna. Het laatste schijfje dun geworden pepermunt kraakt tussen mijn kiezen. Frederick schrikt en roetsjt weg. 'Je hoeft niet bang te zijn hoor Frederick,' fluister ik hem toe. Maar hij verdwijnt pijlsnel achter de stapel boeken. Of nee: hij kruipt er in. Nog net zie ik het puntje van zijn muizenstaartje tussen de kaften glijden. Maar ontsnappen zal hij niet, Frederick. O nee. Want hij is prominent aanwezig in de les die ik net heb geschreven. Een les die uitkomt in een nieuwe serie, waarvan de Bibliotheek Zoetermeer de primeur krijgt. Filosoferen met boeken, heet ie.

Multi-touch-tafel

Gisteren was ik te gast bij het Historisch Museum Rotterdam. Ik was zeer onder de indruk van de vernieuwde tentoonstelling Stad van Rotterdammers. Vooral het deel Rotterdammers Up in het Schielandshuis waar het recente verleden van Rotterdam op bijzondere wijze wordt gepresenteerd. Naast vier prachtige themapanelen, die als gigantische glas-in-lood-ramen ogen, zijn er presentaties met heel veel beeldmateriaal. Acht migrantenfamilies, die in 1999 werden gefilmd voor de tentoonstelling 'Rotterdammers' in het Wereldmuseum, zijn nu, tien jaar later, opnieuw gevolgd.

Mijn uitnodiging had te maken met het uitwerken van het educatieve deel voor scholen. In het kader daarvan maakte ik kennis met de multi-touch-tafel in de tentoonstelling. Ik vond het geweldig! Gewoon met je handen erover heen: beelden oproepen, zoeken, draaien, spiegelen, vergroten, verkleinen, filmpjes tevoorschijn halen, informatie vragen, zoeken in thema's.

De scholen die hiermee aan de slag gaan krijgen de gelegenheid om deel te nemen aan een heel bijzonder project, waarin de historische en de recente geschiedenis van Rotterdam en de Rotterdammers is samengebracht.

En waarvan ik erg gecharmeerd ben is het feit dat die voortdurend zal worden aangevuld door jonge Rotterdammers, die hun eigen geschiedenis gaan vastleggen.

Een sterk voorbeeld van de gedachtegang die pas bij de kinderen in mijn groep tijdens het filosoferen naar boven kwam: tijd is overal, alles is tijd, en alle toekomst wordt ook verleden.

Foto en meer informatie: http://www.hmr.rotterdam.nl/programma/schielandshuis/2006/393-Stad_van_Rotterdammers.php

Nieuws lezen en filosoferen

Zo'n zes keer per jaar bezoek ik basisschool Icarus in Heemstede om het team te coachen bij het filosoferen. Vandaag was ik te gast bij Juf Nancy, die een vraag had over de nieuwskring in groep zes. Twee kinderen brengen dan een krantenartikeltje mee en gaan daarover in gesprek met de rest van de groep. 'Er staat ongeveer een half uur voor,' vertelt Nancy. 'Maar dat wordt bijna altijd een uur. De vragen die dan naar boven komen, daarover kan je volgens mij ook prima filosoferen. Wil je eens meekijken en meedenken, hoe we dat zouden kunnen aanpakken?' Nou, graag! Ik was heel benieuwd. Kopieën van de gekozen artikelen werden rondgedeeld en toen ging het los! Het bruiste en sprankelde in groep zes toen ze in gesprek gingen over tijgers, die in Friesland worden opgevangen omdat ze eerst uit een dierentuin weg moesten en daarna bij een particulier niet genoeg te eten kregen. Daarna ging het over de prestatie van de 21-jarige Sven Goebel die zijn eigen wereldrecord bierviltjesstapelen verbrak. Dat vierde hij door zijn bouwwerk in één minuut omver te gooien. En ja, Juf nancy had gelijk, de opmerkingen en de vragen die voorbij kwamen lenen zich heel goed voor een filosofisch gesprek. We hebben afgesproken de komende weken hiervoor een werkwijze te bedenken waarbij de kinderen zelf zoveel mogelijk de regie hebben. Een prachtig initiatief, waarmee filosoferen in een heel pure vorm gestalte kan krijgen. Wordt vervolgd en bedankt alvast, groep zessers en Juf Nancy!

Bron foto:http://headlines.nos.nl/forum.php/list_messages/19735

Alles is tijd

De afgelopen tijd lijkt alles wel in het licht te staan van het thema tijd. Al een paar weken filosofeert de bovenbouwgroep op basisschool het Mozaïek daarover; prachtige gedachtegangen hoorde ik. Het ging soms over verleden en heden, of over de toekomst. En over op tijd zijn: 'op tijd, na tijd, voor tijd : het heeft allemaal te maken met tijdstroming.' Tijdstroming? Een mooi woord, en een goed voorbeeld van het vinden en gebruiken van een (tijdelijk!) eigen vocabulaire in de groep. 'Als er iets gebeurt, dan gaat dat in de tijd. Tijd is om alles, net als de zon waar ook alles omheen is.' 'Maar dat alles om de zon draait, is ook maar bedacht. Waarom is daar geen andere ster voor gekozen? De zon is niet de grootste en ook niet het meest dichtbij. Het is een afspraak.' 'Alle tijd die we kennen zou heel anders zijn, als er andere planeten in de kringloop van het heelal zaten.' 'Tijd is ook een kringloop: een dier leeft een tijd en gaat dood, er groeien dan later blaadjes, die worden gegeten door een rups, die door een koolmees, die door een roofvogel en zo maar door.' 'Alles is een kringloop.'

Als alles een kringloop is, kan je dan wel ergens op tijd zijn?

'Misschien wel: elke ochtend is er bij ons in de straat een reiger, precies op dezelfde tijd. Omdat hij dan vissen kan vangen, die zijn op die tijd meestal boven water.' 'Als het regent komen vissen boven, daar komen dieren die vissen eten op af, daar komen weer andere grotere dieren op af, die eten elkaar. En de grootste gaat weer dood, en wordt compost of zo, daar groeien de bomen weer op. Daar heb je die kringloop weer.'

Dan veert een van de kinderen opeens op: 'eigenlijk is alles wat we zeggen, iedere zin, iets met tijd! Ik heb mijn level gehaald = iets met tijd. Ik heb net gegeten=verleden tijd. Alles is een kringloop. Ook een kalender want die keert steeds terug bij het begin. Maar zelfs een kringloop heeft iets te maken met tijd. Het woord zegt het- in een kring – dat gaat oneindig door. Dat heeft dus ook te maken met tijd!' Een ding is zeker: als we een gesprek als dit hebben, hebben we eigenlijk aan de 45 minuten die het rooster ons biedt, niet genoeg.

Dan hebben we gewoon te weinig tijd...

Ik maak nooit iets mee

Net als Guus Middag maak ik nooit iets mee, maar gisteren toevallig wel. Want toen was ik op weg naar het station. Net als die andere vrouw, iets jonger dan ik. We liepen langs een boom, waarin geen knop te zien was. Vreemd! De bomen op onze schoolpleinen lieten zelfs al roze bloesems zien, tenminste, aan de zonkant toch? Zij kocht een kaartje, ik haalde mijn chipkaart langs het scherm van de incheckpaal. Ruim op tijd, knikten we naar elkaar. In de trein was nog een plek waar we tegenover elkaar konden zitten. Een jongeman moest daarvoor alleen even twee grote tassen naast hem weg halen. Hij leek niet erg blij met ons.

We vertelden elkaar over onze kinderen, over school, en over de cursus in Middelburg; we spraken over onze moeders - een nog vief en zelfstandig, de ander een vogeltje in een verpleeghuis. Over de verschillen in cultuur in het Zeeuwse, in de Randstad, de bollenstreek, Noord-Holland. Over de Zeeuwse krant, de PZC, die zelfs per regio verschilt: Walcheren is eenmaal Borssele niet en andersom. We hadden het over ontspoorde en getraumatiseerde jongeren, waarvan sommige wonderwel goed terecht komen en anderen ondanks veel goede zorgen toch afzakken en in de problemen blijven raken. Over luizen, schoolkampen en terminale zorg; over schaapskudden en statige notabelen. Ook de jongeman nam af en toe deel aan het gesprek. Hij was op weg naar huis, naar Rotterdam. Gedurende zijn stageperiode had hij een tijdelijke woonruimte in Vlissingen, omdat het anders iedere dag wel een heel eind reizen was. Belangstellend vroeg mijn reisgenote in welke wijk die tijdelijke woonruimte stond. 'O, daar? Heftig voor Zeeuwse begrippen. Daar vliegt wel eens een kogeltje.' De jonge man trok zijn wenkbrauwen op en lachte wat in zichzelf: hij werd soms midden in de nacht wakker van een oorverdovende stilte.

In Dordrecht stapte de vrouw uit. 'Misschien nog eens tot ziens!' 'Ja! Veel plezier bij je familie!' Nee, ik had haar nooit eerder ontmoet. Zo gaat dat, soms. Een trein, mensen die elkaar passeren, een tijdje samen optrekken, delen en weer uiteen gaan.

Ontdekking achteraf

Gisteren sprak ik Herman Tibosch van het Kröller Müller Museum. Er zijn plannen voor nieuwe ont-moetingen met kunst. En tijdens de afspraak met de ene educator hoor je ook nog eens iets over een ander: op de blog van educator Robert van Herk van het Maritiem Museum in Rotterdam blijkt een berichtje te staan over mijn bezoek daar, een tijdje geleden. Dat had ik nog niet ontdekt.
En over ontdekken gesproken: vorige week gaf ik een gesprektraining filosoferen met beelden bij CODA in Apeldoorn. Een groep enthousiaste rondleiders en CODA-docenten onderzocht samen naar aanleiding van de tentoonstelling over Wim Hofman de kwestie van het ontdekken. Geeft ontdekken antwoorden, of vragen? Wie het weet, mag het zeggen! (foto: website coda museum apeldoorn)

Project Filosoferen uit de school afgerond

Hoe kies je de mooiste uitspraak uit heel veel mooie uitspraken? Vandaag was de laatste dag van het project Filosoferen uit de school op Het Mozaïek in Delft. De afgelopen twee dagen zijn er tientallen, misschien wel honderd mooie gedachten voorbijgekomen. Kinderen uit de bovenbouwgroepen hebben nagedacht over kwesties waar Erasmus en Spinoza zich over hebben gebogen, onder andere over Oneindigheid. De jongsten dachten gisteren na over het verschil tussen leren en doen: 'iets wat je doet, dat moet, iets wat je leert, daarvan is het niet zo erg als het nog niet lukt...'

Vandaag deden groep 3 en 4 mee met de filosofische wandeling in de tuin van het Prinsenhof. Trouwe bloglezers zullen misschien denken: hee, daarover heb je 't al gehad, Van Rossum! Maar dit zijn groepen van 'de andere' locatie. Het weer was wat milder, de tuin iets minder sprookjesachtig, de straten nat en glad. Het mocht de pret niet drukken. Prachtige uitspraken over kunst en de kunstwerken: 'kunst is fantasie die niet alleen in je hoofd zit, maar die je echt met je handen maakt.' En: 'je voelt of iets kunst is. Als je het aanraakt, dan weet je het: dit is kunst, of dit is geen kunst.' 'Een boom kan ook kunst zijn, kunst van de natuur.'

Gisteravond en vanavond waren op school de kijkavonden voor de ouders, inclusief een Filosofisch café. Heel wat kinderen en ouders hebben samen gefilosofeerd over de vraag waarover tijdens de filo-wandeling nagedacht werd: hoe weet je of iets kunst is? De laatste filocafégroep vanavond had nog een andere vraag op het menu: De aller-allereerste potloodstreep of verfstreek van Vincent van Gogh, is dat kunst? Filosoferen uit de school is een prachtig project, waarin proces en product mooi met elkaar in balans zijn. Chapeau aan allen die eraan meewerkten!

Kunst is iets dat je niet kunt na-apen

Vandaag hebben ca 50 kinderen uit groep 3 en 4 van basisschool het Mozaïek meegedaan met de filosofische wandeling in Delft. In de tuin van Museum Het Prinsenhof gingen ze op zoek naar kunstwerken. Hoeveel zie je er? "Twee, drie, elf...' Hoe weet je of iets kunst is?
Al wandelend tussen de dikke stammen van de grote kastanjebomen op het St. Agathaplein bespraken de kinderen deze vraag. Dat leverde verrassende antwoorden op, maar ook nieuwe vragen.
'Kunst, dat is iets dat je niet kan na-apen.'
'Iets is kunst, als jij zegt dat het kunst is.'
En: 'Kunst staat of hangt op een bijzondere plek.'
Kan een oud frisdrankblikje op een bijzondere plek ook kunst zijn? Soms wel! 'Eigenlijk is alles kunst, alles wat met je handen is gemaakt.'
Dat levert weer een nieuwe vraag op; kan een gedachte ook kunst zijn?

Willem

Binnenkort start op Het Mozaïek het groot project. Dit jaar staan Filosoferen en Kunst centraal. Wat een plezier te mogen werken aan een project voor de hele school. En dan ook nog met uitstapmomenten, in mijn eigen stad Delft. Waar gaan we heen? Dat verklap ik hier natuurlijk nog niet. Maar een tipje van de sluier....: onder onze voeten zullen we kinderkopjes voelen, boven onze hoofden steken dikke bomen hun armen uit, een erehaag. We zullen de strenge blik van een weinig spraakzame man over ons heen voelen glijden.

Vanavond liep ik daar toevallig ook langs. Hij stond met zijn rug naar het gesloten hek. En ik vroeg me opeens af: zou dat kunnen? Staat hij altijd op dezelfde plek, in dezelfde houding? Wat gebeurt er, als er niemand is die hem ziet?

Kinderen, vuurwerk en oogartsen

Gisteren gefilosofeerd met de kinderen van het Mozaïek. De eerste keer in 2010!
Midden op een groot vel staat het woord VUURWERK. De kinderen schrijven associaties op post-it briefjes en plakken die om het woord heen. Daarna bekijken we alles. Links van het woord hangen veel briefjes, op elkaar geplakt, met het woord MOOI. Rechts op het bord hangt een dikke stapel met GEVAARLIJK. Verder is het een bonte verzameling van reacties. We gaan van start met de vraag: Waarom steken mensen vuurwerk af bij de jaarwisseling?
'Omdat het bijzonder is, dat er een nieuw jaar komt, dat moet je laten zien, en laten horen,' zeggen sommigen. En: 'het is traditie.' Die traditie vinden ze belangrijk. Waar ie vandaan komt? 'In China verjagen ze er de geesten mee, maar daar denken wij niet aan.' Ze weten het niet echt, toch is het belangrijk. Echt fanatiek worden ze, als ik hen vertel van het voorstel van de oogartsen, dat paginagroot in de krant heeft gestaan. In een advertentie van alle oogchirurgen in Nederland was met cijfers aangeven hoeveel mensen oogletsel hebben gekregen of blind zijn geworden door vuurwerk. Hun voorstel is om alleen nog professioneel vuurwerk af te laten steken, op één plaats in de stad en niet meer door iedereen.
'Dat zou erg zijn! Want het is juist iets dat je met je familie doet, of in kleine groepjes.'
'Dan gaat de lol eraf, als je het niet meer zelf mag doen.'
'Als je met heel veel mensen staat te kijken, kan je ook niet echt genieten, want dan moet je ook opletten dat je elkaar niet kwijtraakt.'
'En je hebt niet meer het plezier dat je tegen je buurman kunt zeggen; o wat een mooi vuurwerk heb jij.'
'De traditie zou dan verdwijnen. Dat mag echt niet gebeuren.'

Dankjewel bovenbouwgroep, voor dit gesprek. Van vuurwerk houden doe ik nog steeds niet, maar door jullie kan ik het fenomeen weer eens met andere ogen zien.
(Afbeelding: www.kidsdomain.com/holiday/newyear/color/happy90.gif)