Themawerk filosoferen

Het leuke van werken met een leerkrachtenteam dat je al lang kent, is dat je de mensen al lang kent. En dat je weet wat ze in huis hebben. Soms weet je dat als regelmatig invliegende coach zelfs beter dan zijzelf. Niks nieuws, zwemmend in een vissenkom ziet een goudvis ook niet altijd wat er allemaal te zien is. Maar daar heb je dus een coach voor…

Vandaag was ik weer te gast op basisschool Icarus om een studiemiddag filosoferen te verzorgen. Filosoferen met kinderen is een substantieel onderdeel van het onderwijs op deze Heemsteedse basisschool. De 'gewone' kneepjes van het vak: startvragen, doorvragen, op zoek naar verdieping in een gesprek, die kennen ze daar al lang. Vandaag liet ik hen kennismaken met het fenomeen themawerk. Op basisschool het Mozaïek in Delft gebruik ik deze manier van werken al een tijdje. Tien weken lang werkt een groep rond een veelomvattend thema. In die periode geven de kinderen ook alles wat er verzameld is aan ideeën en gedachten concreet vorm. In een spel, een boek of in een panorama. Daarmee kunnen ze ouders of andere kinderen uitnodigen om mee te denken, of er op zijn minst van mee te genieten. Deze aanpak is in Delft een doorslaand succes. Na een korte introductie werkte men op de Icarus in kleine groepjes aan stappenplannen voor denkspelen, filosofieboeken en een panorama - van papier, klei of misschien wel digitaal…

Het leuke van werken met een team dat je al lang kent is ook dat je weet dat je er weer komt. En hen van feedback mag voorzien. Maar ook van complimenten! Dik verdiend, mensen van de Icarus. Er staan de kinderen wederom mooie dingen te wachten tijdens het filosoferen op jullie school!

Meer weten? Stuur een mailtje naar marja@grootdenkraam.nl

Lof

Wat is belangrijk in mijn werkkamer? Een bureau met goed passende stoel, voldoende (boeken)kasten met naslagwerken, handige tijdschriftencassettes, mijn laptop, muismat en muis, printer, papier in vele kleuren en modellen, een papiersnijder, een inbindmachine en een bijna eindeloze rij aan attributen als pennen, potloden, gummen, puntenslijper, paperclips, plakband, stiften, nietjes, nietmachine, ontnieter - met vleugeltjes en scherpgetande kaken - … en: misschien wel het allerbelangrijkste, mijn perforator. Want wat zou ik zijn zonder… een gatenloos mens met stapels documenten die nergens een plek vinden dan, ja, op een stapel. Ik moet er niet aan denken, oeverloos, eindeloos zoeken, een chaos aan uitwaaierende vellen, en stel je voor dat de telefoon gaat en ik heb iets nodig …

Tijdens een van mijn eerste baantjes, een kantoorbaantje, leerde ik de werking van dat apparaat perfect doorgronden. Mijn taak daar was voornamelijk het ordenen en archiveren van vele boekhoudkundige stukken. Kennelijk haakten mijn toenmalige leidinggevenden (de cheffin en de sous-chef) meer naar het Frans dan naar het Engels, want de telmachine was er calculateur en de papierversnipperaar déchiqueteuse. Vreemd genoeg heette de perforator er niet perforatrice, maar gatelateur. Gatelateuren waren daar in meerdere uitvoeringen: met twee, vier en drieëntwintig gaten.

Met twee en vier gaten, die heb ik hier ook. Ik ben wat minder van de ringband. Maar ik moet bekennen dat het onvolprezen instrument hier ook nog steeds gatelateur heet . Vandaag mag hij een keer extra in het zonnetje. Lof voor de perforator: voer voor psychologen?

Over sprookjes en tekeningen

Op een zachte reuzenpoef in een knusse ruimte luisterde ik ademloos naar een van mijn lievelingssprookjes. Heerlijk om weer eens voorgelezen te worden!

Daarna ging ik natuurlijk net als de andere deelnemers aan de dagworkshop aan het werk. 'Teken maar een moment uit het verhaal: het moment dat je opviel, of raakte.' Lang geleden dat ik op mijn knieën zat met een groot vel papier voor me en dozen vol kleurkrijt, waskrijt, pastelkrijt, potloden…. Onder mijn handen verscheen een grote glanzende kikker. Langzaam klom hij de trap van het paleis op. Splasj, splasj. Een bruin modderspoor bleef achter op de glanzende marmeren treden. Bovenaan de trap was een enorme eikenhouten deur, met een gouden deurknop…

Bij het bespreken bleek ieder detail in de tekening te duiden vanuit symboliek. En tot mijn verrassing waren alle details samen parallel aan iets dat mij erg bezighoudt: de contouren van een verandering in mijn omgeving, die zich steeds duidelijker beginnen af te tekenen.

En dat was nog niet alles. Bleef ik tijdens het tekenen van een volgende opdracht nog even denken: wat ga ik tekenen, hoe, en waarom, daarna ging het korte verhaal dat ik er over moest schrijven met mij aan de haal. De woorden tuimelden achter elkaar uit mijn pen en binnen no-time stond er een sprookjesachtig verhaal op papier. Ook dat stond bol van symboliek. Met hart en hoofd vol kwam ik ’s avonds thuis. Dankjewel Heleen! Deze werkwijze past bij mij, en bij mijn werk, ik ga er zeker gebruik van maken…

Sprookjes, de symbolische werking: een workshop van Heleen Hoezen. Warm aanbevolen voor wie op een andere manier naar kinderen wil kijken, of er op een andere manier mee wil communiceren. En niet alleen voor wie van tekenen en van sprookjes houdt!

Meer weten? Kijk op www.hhkindertherapie.nl

Tekening (fragment): Marja van Rossum

Vroeg opgestaan

Omdat zijn pootjes maar een fractie zijn van mijn benen, wandelt mijn hond dan eigenlijk veel verder dan ik? We liepen op deze stille zondagochtend samen ongeveer dezelfde route. Want zelfs aan de riem maakt hondmans toch wel wat omzwervingen die ik niet maak, en andersom. We hadden het erg naar ons zin. Althans, dat denk ik. Want strikt genomen weet ik niet wat mijn hond denkt. Gemeten aan het ontspannen wandelgedrag en de al even ontspannen zwiepende staart en zacht verende oortjes, ga ik er van uit dat we het allebei goed hadden.

Bij wandelingen als deze staat ook de filosoof in mij vroeg op. Ik mijmer wat in het cadans van de wandelschoenen en er ontstaan allerlei vragen, en soms dienen zich ook opeens ideeën aan.

Achter menig raam langs de Van Foreestweg zag ik ze weer: de vazen, de bloempotten, lantarentjes, stenen poezen, houten bollen, kunstig gedraaide en / of geverfde takken, beelden, allerlei veelal in tweevoud in vensterbanken opgestelde tierelantaria. Vanwege ‘halloween’ nu ook pompoenen met gestickerde oogjes en een wrede glimlach, spookjes in lampionvorm en heksenmutsen. Er wordt wat aangeschaft: kijk! wij doen mee, we horen erbij! En ook al mieteren we straks het hele zaakje zonder enige wroeging in de KLIKO: geen punt: is dat tenslotte toch geen bijdrage aan de groei van de economie…?

Waarschuwing: desgewenst kan je nu stoppen met lezen, want hierna gaat het alleen nog maar over een zomaar ontstane, (on)zinnige gedachte... Stevig doorstappend dacht ik – en niet voor het eerst – na over ons economiedenken en over het feit dat economische groei almaar gestimuleerd dient te worden om toch maar een enigszins gelukkig leven te leiden. Zou dat niet anders kunnen? De overheid zweert nu bij een Kenniseconomie, maar is dat wezenlijk anders? Want die lijkt toch ook en vooral bedoeld om de economische groei gezond te houden? En opeens dacht ik: kunnen we geen Zorgeconomie bedenken? Als we al die uitgaven voor die spookjeslampions, vleermuispakken en pompoensjablonen, evenals voor paastakken, kerstballen en lichtslangen in kerstman-in-slee-met rendier-vorm, en alle oeverloze gezellige moderne huis-en-tuin-decoraties (in tweevoud) nou eens besteedden aan de aanschaf van goede zorg? Dan zouden de zorgverleners, die op de werkvloer wel te verstaan - beter betaald kunnen worden. Of gaat het daar juist niet om? Lastig hoor, dat economie = geldperspectief loslaten. Zouden zij in plaats daarvan misschien weer trots kunnen zijn op hun beroep, bijvoorbeeld omdat ze het eindelijk weer naar tevredenheid kunnen uitvoeren? In een zorgeconomie kunnen mensen hun geluk en voldoening halen uit het samenleven, in plaats van uit tentoonstellen. En … Ach, maar dit hoef ik toch allemaal niet in mijn eentje te bedenken? Wie denkt er mee?

foto: gevonden op www.coverart.nl

Hijgend maar happy

www.youtube.com/watch?v=TEBpKo80V-E

Niet eerder was ik een boom…. maar afgelopen zondag wel!

Want op 2 oktober 2011 togen mijnlief en ik weer naar De VAK - centrum voor de kunsten in Delft. Deze keer voor de opname van een lipdub. Wat onwennig begon het in de Binnenhof met het oefenen van de eindzang. Een beetje roestig eerst, maar na het opwarmen van de stembanden voelde het al een stuk beter.

Vervolgens gingen alle deelnemers razendsnel in teams uiteen. Wij speelden /werkten ons in het zweet in de dansstudio. Geen kunst trouwens; op een zomerse zolder, met pakweg twintig kinderen en volwassenen onder een heel groot blauw doek. Na wat oefenen en een paar keer droogdraaien ging het 'voor het echie' - ingespannen wachten: was dat ons deel van de song? Ja, ja, ja, JA : don't stop me don't stop me don't stop me o no no --- JA en rennen ----- rennen met dat doek - pas op de cameraman, hup omdraaien en klaarstaan op je plek in de gang voor de volgende act pffft en voorbij was 't alweer, snel, snel alle trappen af voor de eindsong in de Binnenhof, de ballonnen lagen al klaar, I don't want to stop at all….

CHAPEAU voor de inzet, organisatie en de bezieling van de VAKmensen en iedereen die hieraan meedeed! Want zoals een jongen van ik schat een jaar of negen aan het eind verzuchtte: zoiets maak je maar één keer in je leven mee....

Tot voor kort had ik er nog nooit van gehoord, de lipdub, en nu al beroemd: kijk , geniet, en stuur door: mijn seconds of fame zijn te zien vanaf 2.12 en de highlite op 2.30 – 2.33…

Mooi: De Delftse Dag van het Schrijven

Tien september was het zo ver. Wat bedoeld was als wervingsmoment van de VAK (centrum voor de kunsten) was uitgegroeid tot volwassenen evenement: De Delftse Dag van het Schrijven. Een dag met bijzondere mensen, vol bijzondere momenten, zoveel dat ik niet weet hoe en waar er over te beginnen. In een verslag? Een gedicht? Een waar verhaal? Inspiratiebronnen te over – een enorme hoos van woorden zou hier ontstaan, als ik die allemaal zou aanboren.

Een impressie dan maar, van enkele helemaal-raakmomenten:

• tien mensen tijdens mijn proefles schrijven over hun ‘Aankomst op de VAK’. Plezier en verrassing tijdens het voorleesrondje over de diversiteit in hun 'ware verhalen'
• de eerste tonen van het pianospel van Mark Kloeg, die zich mengen met het licht in de Binnenhof en de tekst van Jelmer van Lenteren
• de ontspannen wijze waarop Nico Jouwe in gesprek gaat met de schrijvers, het vrijuit delen van de liefde voor het schrijven of de hobbels op het schrijverspad
• het jongetje, de rookworst en het ‘tiketje’ in het radioverhaal van Ester Perquin
• Benny Lindelaufs lied over de Maas, en zijn voordracht uit de Hemel van Heivisj. Toen ik dat boek las bleef thuis alles al liggen, maar van het voorlezen van Benny kan ik helemaal geen genoeg krijgen. Volgend jaar een dag waarin hij het hele boek voorleest?
• zes tafels, zes schrijvers, zes gangen, zesendertig gasten, schrijven met mes en vork; tijdens een heerlijke maaltijd minstens zes onvergetelijke gesprekken. Over verhalen vertellen en vertellers, over waarheid, werkelijkheid , over eerlijk zijn en onstoer, over geloofwaardigheid, gedrevenheid en inspiratie, en over je rechterhersenhelft die soms beter niet kan weten wat de linker doet, of andersom.
• mijn gevoel van nu: stoppen is bijna onmogelijk, zoveel moois... Mooi, meestal een hol woord. Maar nu even niet.

De VAK, centrum voor de kunsten in Delft. Klik hier voor het cursusaanbod schrijven.

Veel meer dan alleen een begin

In een uitverkochte zaal in het Haags Filmhuis zag ik deze week de documentaire Ce n'est qu'un début - Just a beginning. Deze Franse documentaire schetst een beeld van de kleuterklas van juf Pascaline, waar wekelijks filosofie op het programma staat.

Kunnen kleuters filosoferen? Een veelgehoorde vraag. Het antwoord is ja, en deze film bevestigt dat: als je goed kijkt en luistert! Want veel vaker zijn het de volwassenen die het niet kunnen, durven herkennen, niet willen geloven of accepteren dat zulke jonge kinderen hiertoe in staat zijn. Ook deze avond, in de bioscoopzaal klonk soms dat ongelovig lachen, alsof het ging om een mega-uitzending van het verschrikkelijke kinderen kleinhoudende en oudersplezierende ‘praatjesmakers’. Filosoferen en humor gaan prima samen, er wordt vaak en veel bij gelachen: maar nooit om de manier waarop een kind iets zegt, of omdat het ‘wijs’ klinkt, waarmee eigenwijs of te wijs bedoeld wordt…. !

De mensen achter deze film zijn dan ook niet de minste op gebied van de kinderfilosofie. Duidelijk is dat enkele van hen verantwoordelijk zijn voor de rubriek Les p’tits philosophes in Franse kindertijdschrift Pomme d’ Api.* De werkwijze in deze Ateliers philosophiques komt er globaal op neer dat de kinderen eerst een grote filosofische vraag krijgen voorgelegd, waarop ze vrijuit brainstormen. Juf Pascaline volgt daarna de opmerkingen van de kinderen, en vraagt door, ze stimuleert hen om samen na te denken en door te denken op elkaars antwoorden. In het begin blijkt dat best lastig en vooral onwennig. Het valt daarom zelfs weleens helemaal stil. Maar gaandeweg gaat het soepeler. De kleuters proberen vol enthousiasme antwoorden te vinden op die grote vragen. Wat is dat: liefde, macht, dood, een baas? Wat is intelligent? Ze delen hun gedachten, en verhelderen ze met voorbeelden uit hun eigen leefomgeving. Daarbij komt ook de Nutella uit de koelkast ter sprake. En ja, soms hoor je de ideeën van ouders in de woorden van de kinderen doorklinken. Maar gaandeweg zoeken ze hun eigen pad.

Alle respect voor juf Pascaline en voor deze kinderen die met elkaar filosoferen, het leren met vallen en opstaan - voor het oog en oor van de camera. Een film om van te houden.

*Deze pagina’s zijn in Nederland in bewerkte vorm verschenen in het tijdschrift POMPOEN.

Wie meer wil weten over de achtergronden : http://www.cenestquundebut.com/

De Nederlandse trailer is te zien op Youtube:http://www.youtube.com/watch?v=RmOfWwSif2o

FOTO http://en.unifrance.org/movie/31286/just-a-beginning/photographs#7

Denkeiland

Prachtige ontmoeting in Scheveningen, met veertien grote denkhoofden uit de filosofie. Socrates, Spinoza, Descartes, Kant, Wittgenstein, Sarte, Russel en meer. Dertien mannen en één vrouw: Hannah Arendt. De gelijkenissen zijn frappant en dat is verrassend, want de kunstenares maakte gebruik van weinig (of juist??) voor de hand liggende materialen. Wittgenstein heeft een kop van eikenhout, Voltaire is getooid met klosjes garen. De beelden staan trouwens niet op sokkels, maar op strijkplanken. Die staan symbool voor herhaling, steeds weer dezelfde handelingen en gedachten. Maar ze zorgen ook voor enige lichtheid 'naast al dat zware denken'. Toen ik gisteren thuis mijn strijkplank tevoorschijn haalde, dacht ik na over mijn eigen groot denkhoofd. Stel dat ik ... hoe zou dat er dan uit moeten zien? Van welk materiaal zou ik gemaakt moeten worden? Die gedachte was niet zwaar, maar integendeel juist zo veertjeslicht dat-ie niet op de strijkplank is blijven liggen. Maar loslaten doet ie me niet. Herhalen, malen, doorwrochten zo'n lichte gedachte... en misschien dat-ie dan toch beklijft. En wat zwaarder wordt op den duur! Zwaar genoeg om mijn hoofd ook op een strijkplank te plaatsen. Ik bewaar mijn strijkplank maar vast. Want als mijn hoofd het ooit zonder mijn lijf moet stellen, staat het in ieder geval op een beetje bekend terrein ...

Meer over Denkeiland van Eveline van Duyl. In juni 2011 verscheen ook een gelijknamige publicatie: het boek bevat foto’s en teksten over 17 belangrijke filosofen uit de Westerse geschiedenis. De teksten zijn geschreven door Jan Sleutels, universitair docent aan het Instituut voor Wijsbegeerte in Leiden.

Vakantie = tijd

Wat ik zoal doe met al die tijd in de vakantie? Wandelen in de zon en in de stromende regen, nieuwe contacten leggen, oude aanhalen, rondlummelen in en om huis, muziek luisteren, vier kasten leegruimen, opschonen, opnieuw inrichten, bergen letters verslinden: kranten, Ernest van der Kwast, Oscar Wilde, Mister Motley, Onze Taal …

Met de Eurostar naar Londen ... veel wandelen daar - alweer in zon en stromende regen, uren dwalen en me verwonderen over de prachtige diversiteit in het werk van Mirò in Tate Modern, de film Tree of Life kijken in Barbican cinema, niet aan werken denken…

Wat weer thuisgekomen in mijn hoofd blijft spelen is het kleine 'Postmans park' waar mijnlief en ik per ongeluk terecht kwamen. Het regende zo hard, dat we toch wel even wilden schuilen… En wat leent zich daar beter voor dan zo'n oase in het jachtige stadsleven. De bank waar we op wilden plaatsnemen bleek een plek om alledaagse mensen te herdenken, mensen die ooit op heldhaftige wijze een ander hadden gered, en daarbij zelf het leven hadden gelaten.

Brandweerlieden, broers, zussen, politiemannen, moeders, kantoorklerken, allen trotseerden ze uitslaande branden, instortende huizen, woeste wateren, vergif, aanstormend verkeer, losgebroken paarden. De oudste gebeurtenis die ik kon vinden was op 24 Januari 1863. Sarah Smith, een pantomimespeelster liet het leven toen ze - weliswaar zelf gekleed in een onbrandbaar gewaad - haar gezel probeerde te redden die door de vlammen werd omgeven. Het tegeltableau dat hiervan melding maakt, werd in 1902 geplaatst… George Frederic Watts richtte dit memorial to heroic self sacrifice op als lichtend voorbeeld voor de samenleving. 't Is maar dat men het weet....!

Ook een kijkje nemen? Dat kan ook digitaal: www.youtube.com/watch?v=a3noBd3_d6A

Veranderen ...

… onze hond houdt er niet van. Helemaal niet. Helemaal rustig is het dan ook nog niet bij ons, sinds hij er is. Een paar maanden geleden hebben we afscheid genomen van onze ouwe trouwe wheatenterrier. Nooit meer wilde ik een hond. Maar het kan verkeren. Want sinds deze week is er een nieuwe. Een bastaard zo bastaard als maar bastaard kan zijn. Van veranderen houdt hij dus niet. Van ons ook nog niet erg. Na een jaar asiel is ons huis hem dan ook bijna teveel van het goede.

Mensen daarentegen zijn over het algemeen gek op veranderingen. Tenminste, als ze ernaar kunnen kijken, er over praten - en dan weer terug kunnen naar hun daagse dingen, tsjonge jonge, wat hebben we toch …

Bij ons voor de deur wordt een spoortunnel gebouwd. Een immens project dat jaren in beslag neemt. De omgeving lijkt in niets meer op de oude situatie. Zo werd in februari een toren van de oude stadsmuur verplaatst. Onder veel media-aandacht, en met heel veel bekijks: wat een verandering, fenomenaal!

Gisteren is die toren weer op zijn oude plaats gezet. Een technisch hoogstandje, indrukwekkend. Wij hebben gekeken. En nog een enkele verdwaalde voorbijganger. In de krant een miniem artikeltje. Op pagina 8. Waarom niet op de voorpagina? Was dit niet genoeg verandering? Was het geen verandering? Of wel? Misschien eens vragen aan onze hond….

FOTO © ANP

Inspiratie op de buitenplaats

Alles werkte mee: het weer, het gezelschap, de omgeving…. Het leek wel een schilderij van Monet, zoals we zaten op het gras onder de appelbomen. We: een aantal studenten van de HKU en hun docent , Ingeborg Snelleman - projectleider tentoonstellingen op Kasteel Groeneveld - en ik. Onder ons een stevig stuk plastic om het droog te houden, voor ons een tas met heerlijke broodjes, fruitsap, melk en glanzendrode aardbeien. Tijdens de picknick maakten we kennis met elkaar door een rondje “wie is jouw held?’ te doen. Inspirerend! Inspirerend, zoals dat vroeger vaak gebeurde op deze buitenplaats. Ooit, in de tijd dat Joop Colson het kasteel bewoonde, was dit een vrijplaats 'waar tal van kunstenaars atelierruimte vonden, of zich lieten inspireren door de sprookjesachtige entourage'.* Dat gegeven hebben we op deze zonovergoten middag verkend. Eerst met onze zintuigen, onze gedachten en herinneringen en daarna door over dit alles te filosoferen. Een prachtig geheel, een bron van inspiratie, die ten goede gaat komen aan de eerstvolgende tentoonstelling. Daarin wordt de geschiedenis en het ontstaan van deze buitenplaats en zijn vroegere bewoners op interactieve wijze verteld. Nog even geduld: rond de zomer van 2012 is het hoofdgebouw pas weer toegankelijk voor publiek. Het park is wel te bezoeken. Voor informatie zie: www.kasteelgroeneveld.nl

* Ernst van Raay, Groeneveld, herinneringen aan een landhuis in Baarn 1946-1966. Uitgave: Hermen Molendijk Stichting/Centrum Beeldende Kunst

Schrijven in contrasten

Afgelopen weekeind nam ik deel aan de vierdaagse voor docenten: SCHRIJVEN OP LOCATIE.* Op zaterdag - het was koud, nat en winderig - maakten we een tocht op de Eem. Tussen Amersfoort en Eemdijk schreven we gedichten naar aanleiding van contrasten die we onderweg waarnamen. In de feedbackronde lieten we 'de teksten klinken.' Ieder schreef daarna de zin of fragment, of een flard - iets dat raakte in de tekst - op een strookje gekleurd papier. Die strookjes lieten we te water - met daarbij een melding dat het om een fragment van een gedicht ging, en een naam en e-mailadres voor wie meer wilde weten... Flessenpost! Tot mijn grote verrassing was er inderdaad een mailtje met een vraag...! Wat prachtig, zulke verschillende communicatiemiddelen, en dat 'werkt'....over contrasten gesproken?

En voor wie het flesje niet heeft gevonden, hier het gedicht:

Eem

Hier sta ik

de kruinen in mijn haar protesteren

tegen de doortastende adem van

dit waterlandschap waarin alles beweegt

het dek onder mijn voeten,

mijn regencape in de wind

kil kippenvel langs mijn kuiten

mijn handen om een blauwe beker

hete thee gloeit in mijn lijf

nu weet ik precies

waar mijn maag zich bevindt

* Meer info? Het schrijfbedrijf.

WBA: denken in overvloed en mogelijkheden

Een tijdje geleden stuitte ik - bij toeval? – op het begrip waardebepaling achteraf. Een manier om te kunnen leven van je werk, anders dan alleen door te factureren in euro’s. * Na een eerste reactie van ja, ja, dat zal wel, zocht ik verder op het web en ik werd steeds enthousiaster, vooral toen ik las over de aanpak van Juul Martin **.

Het idee om te denken in overvloed en mogelijkheden is voor mij doorslaggevend om waardebepaling anders een kans te geven in mijn werk. Ja, oplettende lezers - liever dan waardebepaling achteraf noem ik deze aanpak waardebepaling anders. Op een of andere manier lijkt me dat beter te passen. Waarom? Daar moet ik ook nog achter zien te komen.

Hoe het zou kunnen werken: bijvoorbeeld door zoiets als meten met gelijke maten - ‘als iemand iets voor mij doet dan betaal ik evenveel als ik gemiddeld zelf in die tijd kan verdienen’ - of door diensten terug te (laten) verlenen die je gelijkwaardig acht aan datgene wat je van mij hebt gekregen.

Kijk maar eens goed rond: naar jezelf, en in je omgeving. Wat zou jewillen of kunnen delen? Iets van je sociaal kapitaal, je kennis, je bronnen, vaardigheden? Ook mensen met een klein budget kunnen met gemak waarde terug geven als niet de beperking voorop staat, maar het denken in overvloed en mogelijkheden.

Om het nog wat gemakkelijker te maken om op een andere manier je waarde uit te drukken heb ik ook een verlanglijstje met grote en kleine wensen, die brengen je misschien op creatieve ideeën!

Verlanglijstje (PS: het lijstje is aan verandering onderhevig...)

- Een of meerdere Buzantrainingen bij Mindmap Nederland (www.mindmap.nl)

- Een Dualit foodprocessor XL900 (zie plaatje! enne: niet zijn grotere broer, die past niet in de kast…)

- Een lift naar een voor OV-reiziger lastig bereikbaar oord (liefst onder het genot van goede gespreksstof, maar dat is geen noodzaak!)

- De dikke 'IK', het boek met een verzameling van 'ikjes' (van de achterpagina van NRC handelsblad)

Meer lezen?

* Waardedenken in een veranderende economie

* Juul Martin: website

HUIS vol herinneringen

Een oude man vindt dat hij lang genoeg geleefd heeft. Hij wil alles netjes afsluiten. Maar hoe pak je dat aan? Continu ligt hij met zichzelf én met de spullen die hij om zich heen heeft overhoop. Aan ieder dingetje in HUIS * kleven herinneringen!

Herinneringen: daarover ging het de afgelopen week tijdens de ouder-en kind filosofieworkshops na de voorstelling HUIS in Utrecht.

Hoe herinner je je iets? Twee broers hebben daarover verschillende ideeën. ‘Je herinnert je alleen dingen die echt belangrijk zijn, die iets betekenen in je leven, zegt de een. De ander vindt dat het meer gaat om dingen die pas geleden gebeurd zijn. ‘Gisteren hadden we geen school, dat herinner je je toch?’ Is dat herinneren, of is dat eigenlijk iets weten? Wat is het verschil?

‘Herinneringen zijn vaker gekleurd, subjectief’ meent een van de volwassenen. 'Wat je weet, dat zijn feiten, dingen die gebeurd zijn’. En je kunt je ook iets weten, omdat iemand zich iets herinnert: ‘je moeder zegt, dat je een schattig baby was, je ziet er foto’s van, en dan herinner je je dat ook…of lijkt dat maar zo?’ Kan iets een herinnering lijken? Allemaal mooie onderzoeksvragen, waarmee je niet snel klaar bent. En steeds komen er nieuwe boven.

En hoe zit het eigenlijk, denken kinderen en ouders hetzelfde over herinneren, of verschilt dat? ‘Ze denken er niet heel anders over, maar ze zeggen het soms met moeilijkere woorden….’

* HUIS is een bijzondere voorstelling van Het Filiaal, het grootste jeugd- en muziektheatergezelschap van Midden Nederland . HUIS is verplaatsbaar, met alles erop en eraan! Ook de tribune. Het publiek zit letterlijk in de muren geschoven en iedereen bekijkt de voorstelling vanuit een ander perspectief.

Voor meer informatie over de voorstelling en / of speeldata: http://www.hetfiliaal.nl

Iedere groep is bijzonder

Het begon allemaal in 2006, in Rotterdam. Deze week is er afgesproken dat het project ik mis je zo daar haar vijfde jaar in gaat! En hoe vaak ik het project ook al begeleidde, het is iedere keer weer bijzonder. De gedichten die de kinderen meebrengen, ze lijken ieder jaar mooier te worden. Zo was er in Delft deze prachtige tekst over niemand missen:

Niemand mis ik

Niks is misgegaan

Niks mis ik aan niemand

Niemand mis ik

Niks aan niemand mis ik

Niks is misgegaan

De groep die ik van vandaag ontmoette op begraafplaats Jaffa in Delft tastte met elkaar af wat dat missen nu toch eigenlijk is. Heeft het te maken met gehechtheid, is het een gevoel? Kun je je sleutels net zo missen als je een vriend mist? En als je een vriend mist, wat mis je dan? De vriendschap, de gezelligheid, het samen delen: allemaal voorbeelden van hoe je mist, maar wat is het dan? Je eten, dat kun je wel missen, maar je kunt er niet aan gehecht zijn. Het is tijdelijk, iets dat er maar kortdurend is. Maar een baby die maar een dag heeft geleefd, die is er ook maar tijdelijk, hoe zit dat dan? Als een baby wordt geboren, dan is het 'gehecht zijn' er meteen, dat heeft geen tijd nodig. ‘En,’ aarzelde er een, 'geldt dat ook voor vaders of alleen voor moeders? Die hebben er toch al een tijd contact mee gehad, dat je zo’n kindje voelt schoppen in de buik.’ En dan komt er opeens iemand met een idee waarover we allemaal nog lang kunnen nadenken:

Missen dat is de toegang tot hetgeen waaraan je je hebt gehecht…

Vertelt ieder beeld een verhaal?

Vanaf de Bataviawerf in Lelystad keken we gisteren naar dit enorme kunstwerk op het uiteinde van de strekdam. Kijken, luisteren, proeven, slurp de omgeving op - en vraag je dan af of dit beeld iets te vertellen heeft.

Ja? Hij heeft veel te vertellen. Over land en zee, over winderige wolkenluchten, misschien ook over wat hij hoort van mensen die langs zijn voeten wandelen - misschien is hij daar ook wel helemaal klaar mee… De groep Interne Cultuur Coördinatoren uit Flevoland twijfelt niet: het beeld heeft iets te vertellen. En daarmee start het filosoferen. Want van wie is dat verhaal? Van ons, van het beeld, van de kunstenaar misschien? Dit beeld heeft een verhaal zeggen we, meerdere zelfs, – geldt dat voor ieder beeld? Hoe weten we dat? En moet ieder beeld iets te vertellen hebben? Moeten wij alle verhalen horen? En maakt het nog iets uit of het verhaal dat wij horen verschilt met dat van de kunstenaar? Boeiende vragen, boeiend gesprek. Voldaan en geïnspireerd gaan de deelnemers nu op pad. En – ik weet het haast wel zeker – ze zullen ook bij andere beelden verhalen ontdekken. En hun collega’s op school enthousiast maken. En AAN DE SLAG met de kinderen!

BEELD: Exposure van Anthony Gormley

De koffer (2)

Afgelopen woensdag tijdens de Jenaplan Conferentiedag in Burgum was het zover … de sloten gingen los! Vijfentachtig leraren uit onder- midden- en bovenbouw van zeven scholen gingen het avontuur aan: GEWOON BEGINNEN! En dat kon, want de koffer zat boordevol suggesties om te filosoferen met kinderen. Gewoon beginnen - met creatief denken, kunst, jeugdliteratuur, door samen een zintuiglaboratorium in te richten, door zelf goede startvragen te bedenken en nog veel meer.

Aan het eind van de studiedag kondigde de dagvoorzitter aan dat de koffer op reis gaat langs de Jenaplanscholen in Rayon Frieslân. ‘En de school die de koffer als eerste krijgt….’ Een golf van ‘hebberigheid’ waarde door de zaal. Toen de naam van de school werd genoemd stond een vertegenwoordiger van een andere school op. ‘Ik doe een bod! Want dan kunnen wij de koffer als eerste …’ Waarop meteen iemand van een andere school de hand opstak. ‘Wij doen een tegenbod! Tien nieuwe ideeën om in de koffer te doen! Dan mogen wij 'm als eerste!’

Het is goed gekomen. Niemand is op de vuist gegaan, de koffer is afgereisd naar een eerste bestemming. Het avontuur is begonnen met een kleurrijke verzameling suggesties, met veel liefde samengebracht door Inge Breedveld, Carla Huisman en ondergetekende. Nu is het de beurt aan de leraren. Want dit is geen gewone koffer: het is een groeikoffer! De verzameling wordt aangevuld met hun ervaringen, tips, en suggesties. Het ritselt daarbinnen, het fluistert, het bruist. En dat blijft zo. Ik weet het zeker.

Meer weten? Neem dan contact op met mij! Dat kan via het reactieformulier hieronder, of via de immer geduldige mail: marja@grootdenkraam.nl

De Koffer (1)

Altijd weer een wonder. Dat er na een koude vorstperiode opeens overal bladen, stelen en kelken uit de aarde zijn gekomen. Ik stel me voor dat er onder grond, zo tegen het eind van de winter, van alles gist. Dat de bollen elkaar aanstoten. En dat er dan een begint met groeien, en de rest daardoor ook begint...

Zoiets gebeurt op het moment ook bij mij. In mijn koffer. Veelkleurig is - ie, met een zwart handvat. En twee sluitingen, die stevig vastzitten.

Als ik mijn oor tegen de zijkant druk, dan hoor ik het. Het ritselt daarbinnen, het fluistert. Iets rekt zich uit, alsof het zich voorbereidt op een sprong. Af en toe hoor ik gegiechel… Er groeit iets, daarbinnen. Ik weet het zeker! En het groeit hard. Nog even, en dan ...

Filosoferen met kinderen over kunst

In het van Abbemuseum, waar volop gewerkt werd aan de inrichting van de tentoonstelling De Pelgrim, De Tourist, De Flaneur (en De Werker) vond gisteren ook de studiedag 'Filosoferen met kunst' plaats. Zestien deelnemers lieten zich op deze dag inspireren door de pas verschenen DVD Filosoferen met Kinderen over Kunst. Daarna gingen ze op jacht naar thema’s. In kleine groepjes kozen ze een kunstwerk uit, bekeken het van alle kanten en lieten hun gedachten en associaties vrij stromen. Zoals we dat ook graag van kinderen zien!

Wat te denken van een enorme cirkel van takken, die een vloeiend patroon volgen? Het kunstwerk lijkt trouwens maar net te passen in de ruimte. Is die ruimte te groot, te klein, of 'precies pas'? En welk verhaal vertellen twee houten beelden van Zadkine? En wat te denken van een VW-kever, die hier als een schommel onderste-boven-binnenste-buiten hangt? (zie foto: van Abbemuseum)

Dan weer terug naar de studieruimte in de bibliotheek. Want hoe ga je over alles wat er naar boven is gekomen in gesprek? Een opdracht in stappen leert welke vragen zich er toe lenen om een filosofisch gesprek over het kunstwerk te openen. Vanuit die eigen gedachten! Enthousiast gaan ze aan de slag: de ICC’ers, museumdocenten, consulenten van Kunstzinnige instellingen en de zelfstandig werkende kunstenaars.

Dan met de verzameling bedachte startvragen opnieuw naar de kunstwerken, om het effect te proeven. In de nabespreking gaf ieder antwoord op de vraag: wat neem je mee van deze dag? 'Ruimte - hoe leuk en belangrijk verwondering is – dat het formuleren van een goede vraag nauw luistert - dat de introductie van de vraag net zo belangrijk is als de vraag zelf – loslaten van je denksporen – dat het onderwijs behoefte heeft aan mensen die met passie kinderen laten nadenken - zo kun je dus beginnen, en hoe ga je dan verder?'

Gelukkig, er komen nog meer mogelijkheden om dat te ontdekken en te leren. Want Kunstbalie biedt van harte de mogelijkheid om verdiepingsdagen te volgen! Voor meer informatie over de studiedagen en over de DVD: www. kunstbalie.nl.

Meer over De Pelgrim, De Tourist, De Flaneur (en De Werker)

Eigen wijsheid

Deze en komende week bezoeken kinderen van diverse Rotterdamse basisscholen een bijzondere schoolvoorstelling: STOND HELD STERK? Tien educatieve workshops ga ik er doen; de eerste vier zijn al geweest.

Op een plots warme middag gingen de kinderen na de theatrale tocht met elkaar in gesprek over de kwestie of een beeld vragen kan stellen. ‘Nee’, zegt een jongen, ‘want een kunstwerk kan niet praten’. Maar het hoeft ook niet te praten, oppert een meisje. ‘Je kan ook aan andere dingen zien wat het wil zeggen. Als het een hand omhoog houdt bijvoorbeeld.’

‘Ja’, beaamt een ander uit de groep, ‘het kan vragen stellen als je een gezicht ziet, waar angst of boosheid op een gezicht staat. Zoals bij die beelden toch, die verbaasde zwembadgezichten [1].’

Kunstwerken kunnen het niet zelf, meent een ander, maar wel via jouw fantasie. Al is dat misschien ook niet bij iedereen, alleen voor wie er naar kijkt. De groep komt nu op dreef. ‘Een gezicht is niet eens nodig om iets te laten zien. Dat met die jas, met die lijm – deze leerling heeft het over het beeld van Loer - die laat heel goed zien dat het gaat om iemand is die bang is, en daar zit zelfs helemaal niemand in!’ En hoe zit dat eigenlijk met de acteurs in een theater?

'Ja, als die iets niet zeggen, dan wil je het juist graag weten!' Als alle ideeën verzameld zijn en besproken, kijken we samen nog even terug op wat er is gezegd. ‘Jullie hebben samen nagedacht en gesproken over dat beeld. Is dat beeld nu nog hetzelfde als daarvoor, of niet?’ Op deze vraag komen voor mij prachtige verrassende antwoorden:

‘Nee , het is zeker niet hetzelfde, er zijn veel meer gedachten over het beeld bijgekomen, nog bij de gedachten die er al over waren’

‘Het beeld zelf is niet anders, maar wel de gedachten erover, die zijn anders.’

‘Het beeld is niet hetzelfde. Omdat je er langer dan een paar seconden naar kijkt, of alleen maar naar hoe het beeld heet. Omdat je er niet zomaar voorbij bent gelopen.’

‘Het beeld is zeker anders: het is blijer, kijkt blijer omdat wij er nu meer over weten!’

Wat is het bijzonder om te zien en te horen hoe de kinderen hier samen over nadenken, en iets aan de voorstelling en de beelden toevoegen: hun eigen wijsheid! Beseffen ze dat het weten dat hier genoemd wordt, helemaal uit henzelf is voortgekomen? Ik vraag het hen. Daardoor lijkt het pas tot hen door te dringen. Trots lopen ze naar beneden, waar het leven van alledag hen weer omarmt. Maar toch net even anders dan daarvoor.

Stond Held Sterk? is een uniek project waar leerlingen kennismaken met theater en beeldende kunst. Tijdens een theatrale ontdekkingstocht worden ze mee op reis genomen langs een beeldententoonstelling. Twee acteurs stellen vragen over de beelden en hun betekenis. 'Dit is een wereld is een wereld waar alles anders is dan je denkt.' De teksten uit het script zijn ontstaan door uitspraken van leerlingen over de beelden. Samen met dichtregels van Hagar Peeters en Toon Tellegen maken ze deel uit van de theatrale ontdekkingstocht.

In februari zijn er iedere zondagmiddag vrije voorstellingen. Meer weten? kijk dan op de website van het OT. Voor een beeldregistratie: http://vimeo.com/19746912

---

[1] Cliffhanger, Roos & Chris Art, foto: J. van Wijk

Stapelgek

Wat kun je doen als je zit te springen om inspiratie? Je kunt je dan verdiepen in methode's die je helpen om creatief te leren denken. Dat kost wat moeite en tijd, maar dan heb je ook wat!

Frisse gedachten en associaties, daaraan ontbreekt het mij niet - integendeel. Gewoonlijk dringen zij zich vriendelijk aan mij op in een niet aflatende stroom. Ik ben daaraan inmiddels wel gewend geraakt.

Maar het schijnt niet bij iedereen zo te werken. Hoe dan wel, daarvan kan ik me eigenlijk geen voorstelling maken. Een troostende gedachte: andersom waarschijnlijk ook niet. Maar voor wie de gedachten en associaties niet zomaar voor het oprapen liggen is hier een tip.

1. Ga achter je pc zitten, bij voorkeur als je al enigszins slaperig bent.
2. Tik op 's werelds grootste zoekmachine traag en wat verveeld een woord in het zoekbalkje Afbeeldingen. Bijvoorbeeld het woord 'stapels'. De zoekmachine gehoorzaamt onmiddellijk - en zie wat er allemaal gestapeld is én op het world-wide-web getoond wordt! Kranten, auto's, papier, geld, olievaten, kussens, pallets, taarten, kinderen, woorden, foto's, dobbelstenen, boeken, werk, hout, tompoezen, cadeau's, schoenendozen, leguanen, veilingkistjes, reisgidsen, babybadjes, hooi, eieren, radio's, wc-rollen, wol, emmers, spoorbielzen, ...

Over bankjes, reizen, ontmoeten en de natuur

De afgelopen dagen was ik te gast bij de Lorentzschool in Leiden. Als onderdeel van het project 'Ontmoeten' filosofeerde ik er met zes groepen. Voor ieder gesprek was een bankje in de wijk het vertrekpunt. Bij de twee kleutergroepen die meededen was de bank op de speelplaats aanleiding voor een gesprek over samen en alleen. Alleen spelen is beter, vond een meisje, tenminste, als je wil dat niemand je lastig valt. Veel kinderen vonden dat spelen met z'n tweeën beter gaat dan alleen, en met z'n drieën nog beter. Enthousiast onderzochten ze - helemaal uit zichzelf! - verder hoe dat zou zijn, hoe is het als je het met z'n vieren doet, met z'n vijven, of met de hele groep, of met de hele wereld?? Dat bracht hen bij de vraag of je samen kunt spelen met iemand die je nog niet kent, iemand die je voor het eerst ontmoet. Sommige dachten van wel: gewoon beginnen... Anderen dachten dat je iemand toch eerst wel wat beter moet leren kennen. Als afronding was er een bijzondere tekenopdracht.

In de middenbouwgroepen filosofeerden de kinderen over een bankje in de natuur. Wat is dat eigenlijk, natuur? Bomen, werd er gezegd, gras, vogels, mieren, maar ook een houten bankje, als dat niet in de fabriek is gemaakt maar van het hout uit het bos. Maar, zei een ander, dat klopt ook niet helemaal, want bomen groeien uit een zaadje en hebben blaadjes. Maar als er uit zo'n bank blaadjes zouden groeien?

Twee bovenbouwgroepen onderzochten wat ontmoeten eigenlijk is. In de ene groep ging het over de vraag of nieuwe mensen ontmoeten een soort ontdekken is, en in de andere groep over de vraag of je dieren kunt ontmoeten. 'Als je begrijpt wat je kat bedoelt, bijvoorbeeld als hij tussen jou en zijn etensbak heen en weer loopt, dan heb je contact. En als je contact kunt hebben, kun je een dier toch ook ontmoeten, of toch niet?' Het project krijgt nog een vervolg waarbij studenten van FOAM met de kinderen aan het werk gaan.

Op YouTube staan 6 korte filmpjes met fragmenten van de gesprekken:

http://www.youtube.com/playlist?p=PL5D3BDFB398B566FC

Einde zonder eind

Vandaag is Matthew Lipman begraven. Hoewel ik al langere tijd wist dat zijn gezondheid achteruit ging, verraste het bericht van zijn overlijden op tweede kerstdag 2010 me toch. Mensen als Lipman sterven niet, moet ik ergens diep van binnen hebben gedacht. En eigenlijk is dat ook zo.

Over de hele wereld profiteren kinderen van Lipmans visie op onderwijs en democratie. Wie Lipman is? Kort gezegd is hij de grondlegger van het filosoferen met kinderen. Deze man bracht aardverschuivingen op gang in het onderwijs. In landen over de hele wereld werken mensen vanuit zijn gedachtegoed.

Eind jaren '70 introduceerden Berrie Heesen, Karel van der Leeuw en Pieter Mostert Lipmans filosofieprogramma in Nederland. Het filosoferen met kinderen zoals Lipman voor ogen had - waarin een groep acteert als onderzoeksgroep, waar allerlei kwesties in dialoog onderzocht worden - is de basis van Filosoferen doe je zo, het programma dat Rob Bartels en ik samen schreven. Lipman's theorie en een aantal van zijn ideeën zijn de basis van al mijn werk.

Een collega uit het P4C (Philosophy for Children) werkveld gebruikte een metafoor die me aansprak: 'Wij zijn allemaal dwergen,' schreef hij, 'die op de schouders van een reus mogen staan, die het werk van de reus mogen gebruiken en doorontwikkelen.' Een waar woord, dat duidelijk maakt dat het einde van Lipmans leven geen einde is.

Matthew Lipman, 1922-2010.