Knallende kwesties

Rond de jaarwisseling vullen de straten, mijn huis en mijn hoofd zich met geknal. Waarom eigenlijk met geknal? Gevraagd aan de buren die buiten op straat staan, terwijl hun kinderen voor mijn deur bezig zijn : 'ach joh, laat ze een beetje plezier hebben.' Wat opvalt: het zijn alleen buurmannen die buiten staan; het zijn alleen buurjongetjes die plezierig bezig zijn met knallen. Is het misschien een specifiek mannelijk plezier? Gevraagd aan zoonlief: 'Knallen? Lust tot vernietiging, die geoorloofd gebotvierd kan worden.'
Mijn hond is van de mannelijke soort, behoorlijk macho, maar hij beleeft hier helemaal geen plezier aan. Integendeel, hij kruipt onder de tafel en bibbert. Wil niet naar buiten, en bij de verplichte ronde weigeren zijn blaasspieren zich te ontspannen.
Aanleiding voor het knallen is natuurlijk de komst van het nieuwe jaar, of het oude dat wordt uitgeluid. UITgeluid zou kunnen inhouden dat het geluid uit moet, maar dat is dus niet het geval. Het nieuwe jaar wordt INgeluid, maar dat is nog niet begonnen, dus...?
Een oud jaar en een nieuw jaar, dat heeft te maken met onze kalenderaanduidingen, die staan voor onze behoefte aan ordening. Ordening: daarmee heeft dat knallen zover ik weet ook niet veel te maken. De openbare ver-ordening: dat wel. Die staat toe dat er op oudejaarsdag geknald mag worden binnen bepaalde uren. Ordehandhavers van het openbaar gezag zorgen ervoor dat de regels van de verordening gehandhaafd worden. Ze doen dat door het uitdelen van vermaningen of ordinaire bekeuringen, die ter plekke niet zelden lachend weggeknald worden. De knallers verstoren de ver-ordening. Brengen ze daarmee ordening aan? Het fenomeen keert jaarlijks terug, dat is een vorm van ordening. Maar de jaarwisseling is al jaarlijks, en heeft dus het verstoren van de ordening niet nodig.
Waarom dus dat knallen? Laten zien en horen dat je er bent? Een bevestiging van het bestaan? Ik weet het niet. En als je het nu eens omdraait? Stel je eens een oud- en nieuw voor zonder al die klappen? Zou je er dan niets van merken? Behalve dat je opeens tot de ontdekking komt dat je een nieuwe agenda nodig hebt? En dan, wat zou het betekenen, als je de jaarwisseling niet bewust zou meemaken? Een weekje skippen, met een tijdmachine?
In januari begint de filosofieklas op Het Mozaïek weer. Ik ga het eens vragen aan de kinderen in mijn groep. In het nieuwe jaar, dat er onmiskenbaar aankomt! FWIIEEET!!! BEENGGGGG!!!

Lusten strandbeesten suikerklontjes?

Jaren geleden zag ik Theo Jansens strandbeesten in de Kunsthal, regelmatig zie ik er een of twee op het talud vlakbij Ypenburg. Indrukwekkend hoe hij een verzameling PVC-buizen, plakband en tie-wraps getransformeerd omwerkt tot intrigerende creaturen, die over het strand wandelen. Prachtige beesten die tot de verbeelding spreken,je kunt er verhalen bij bedenken, gedichten over schrijven, en natuurlijk over filosoferen! Toen ik gisteren met twee groepen studenten van de Reinwardt Academie aan de slag ging, zag ik mijn kans schoon. Hoe dachten zij hierover? In kleine groepjes bedachten ze vragen. Is dit speelgoed of kunst? Horen deze beesten binnen of buiten? Zijn de strandbeesten levend of dood? Mag je voor God spelen? De eerste groep ging in gesprek over de vraag of je van een strandbeest zou kunnen houden zoals van een hond. De tweede groep vroeg zich af wat een strandbeest zou eten. Op de vraag waarom je dat zou willen weten kwam het idee naar voren dat je, om vriendjes te kunnen worden, hem iets lekkers zou kunnen geven - zoals je een paard een suikerklontje geeft. Kun je vrienden worden met een Strandbeest?

Wil je meer weten over Theo Jansen en zijn strandbeesten? Een aanrader: het boek 'De grote Fantast' dat in 2008 verscheen bij Uitgeverij 010.

LERAAR 24 kinderfilosofie

Kinderfilosofie bij Leraar 24: kinderen filosoferen op basisschool ICARUS, dit YouTubefilmpje spreekt voor zich!

En die opdracht over meningen: die komt uit het boek Filosoferen doe je zo!
Uitgeverij Damon

Op het tweede gezicht

Vrijdag de 13e. Vandaag mag ik met vijftien enthousiaste deelnemers aan de slag in het Museum voor Moderne Kunsten in Arnhem. Na de introductie van het filosoferen gaan ze in kleine groepjes het museum in. Ik ben er voor het eerst, in het MMKA, de meeste deelnemers zeker niet. Veel van hen leiden hier bezoekers rond. De installatie All Together van de Armeense kunstenaar Karen Sargsyan intrigeert. Aantrekkelijk om met kinderen te bespreken? Vrolijkheid stralen ze uit, zijn uit papier geknipte figuren. Er is een draaimolen die echt draait, een gedekte tafel en een figuur met een kleurige verfkwast bij een schildersezel. Er klinkt vrolijke muziek op de achtergrond en er is veel te zien. Alles fijntjes geknipt en dat roept associaties op. Want wie maakte er nooit knutselwerken op school, poppen van wc-rollen, met geknipte en gekrulde wimpers en van die beweeglijke muizentraparmen en benen. Deze poppen zijn veel groter, en anders, maar toch. Hee, draait die draaimolen nu de andere kant op, of ...? De muziek klinkt ook anders, droeviger. Nu pas valt op dat er ook figuren zijn die ledematen missen, een hand, er ligt een hoofd op de grond en de witte schaal op de eettafel is gevuld met iets bloedroods. Is het eigenlijk allemaal wel zo vrolijk?
De cursisten werken in het auditorium hun opdrachten verder uit. In de middag testen en bespreken we die ter plekke, bij de kunstwerken. Er zijn heel wat vragen bedacht die je beter naar een kunstwerk laten kijken, kernachtige vragen waarmee je ook een filosofisch gesprek kunt openen. Bij All together een vraag waarmee je zowel kinderen als volwassenen kunt triggeren: Is dit nu een feest, of een slachtpartij?
Gezien in: Museum voor Moderne Kunsten, Arnhem

Tienplus

Een hond met eigen ideeën, een baas met andere en een kleine helling bij een sloot. Spannende combinatie? Vorige week wel.
Storyboard: hond loopt naar stinkende sloot. Baas roept hond. Hond loopt door. Stopt neus en voorpoten in baggersloot. Baas sommeert hond en zet dat kracht bij met stap in richting van hond. Hond loopt verder naar sloot. Baas glijdt uit, kukelt bijna zelf in sloot. Anticlimax: baas op stoel, voet in verband, vervelend enkelprobleem. Was het een tekenfilm geweest, had ik er misschien om kunnen lachen. Nu zijn de afspraken buiten de deur verzet of afgezegd. De laptop is geduldig. Als troost gebeuren er ook weer mooie dingen. Een studente van de Hogeschool Iselinge in Doetinchem heeft poëzie en filosoferen met kinderen als stageopdracht gekozen voor haar minor jeugdliteratuur. Ze werkt met kinderen in groep 1, 2 en 3. Beleefd vraagt ze of ze mij haar ideeën mag sturen, en of ik, als ik tijd heb, daar eens naar wil kijken. Het enthousiasme straalt van haar lesopzetten, ik geniet van de speelse gedichten die ze kiest. Ze reflecteert op mijn feedback, stelt goede gerichte vragen over haar opzet. Koppelt terug hoe de lessen zijn verlopen, reflecteert opnieuw... We maken een afspraak: binnenkort komt ze een keer naar Delft om bij mij bij het filosoferen in mijn groepen te kijken. Van harte welkom Karin. Een tienplus heb je van mij al verdiend.

Wie schrijft, blijft, wie kan lezen, hoort erbij

'Hebban olla uogala nestas bigunnen hinase hic enda thu': de alleroudste ons bekende tekst in het Nederlands.

Op dit moment moet ik beroepsmatig veel schrijfwerk verrichten: gedichten, mini-essays, korte teksten, verslagen. Dus schrijf ik wat minder op het blog. Tsja. En waarover schrijf je dan op je blog? Over schrijven! Wat betekent schrijven voor mensen? Meestal dat er ook gelezen wordt.

Over lezen en schrijven filosofeerde ik met een klein groepje kleuters op het Mozaïek. Nog niet alle kinderen in de groep kunnen lezen. Zelf weet ik helemaal niet meer hoe het was om niet te kunnen lezen. De verschillen in de groep verrijken het gesprek; ook de kinderen die nu al lezen weten bijna niet meer hoe het was om niet-lezer te zijn! Een heleboel uitspraken uit het gesprek zetten aan het denken:
'Op school leer je meteen je naam schrijven. Om hem op je tekening te kunnen zetten.'

'Als je niet kan lezen en je kan wel schrijven, dan kan je wel een brief schrijven maar die kun je zelf niet lezen.'

'Als je één letter vergeet, is het toch een brief. Als iemand anders het kan lezen.'

'Als je niet leert lezen, word je geen moeder, je wordt niet ouder, je gaat niet meer dood! Want je blijft een baby.'

'Iedereen leert een keer lezen op school.'

'Als er een land was waar kinderen niet leerden lezen zou alles mis gaan.'

'Ja, je zou de weg niet meer kunnen vinden omdat nergens meer borden staan.'
Reacties welkom!
Op basisschool Het Mozaiek staat filosoferen al jaren op het programma. http://www.mozaiekdelft.nl

Stel dat er een knop op zit

Eén beeld, twaalf deelnemers, drie gesprekken. Vandaag werd er opnieuw hard gewerkt op de Hoge Veluwe. Na de weer zeer gastvrije ontvangst in restaurant de Koperen Kop wandelden de cursisten naar de beeldentuin. Een opdracht bij Joris met de draak (Willem Reijers, 1941) was de aanzet voor drie boeiende gesprekken over het beeld. Tijdens de drie eerdere studiedagen die Eduart in samenwerking met het Kröller Müller Museum en Groot Denkraam organiseerde was er over dit beeld nog niet veel gezegd. Op een of andere manier leek het aan de aandacht te ontsnappen. Daar kwam vandaag verandering in! Het eerste gesprek begon met een gedachtenexperiment: als er een knop op dit beeld zou zitten, en je drukt daarop ...? Het tweede gesprek begon met de vraag of abstract en figuratief hetzelfde kan zijn en in het derde gesprek werden eigen ervaringen gebruikt om de zeggingskracht van dit beeld te onderzoeken. Drie verrassende gesprekken, bij uitstek voorbeelden van de uitspraak van Cornelis Verhoeven: Filosofie is hetzelfde anders leren zien.

Maak het verschil

Wat kun je doen als een groep af wil zien van deelname aan een project? Navragen, overleggen en aanpassen. En als je daar echt voor gaat, is de beloning groot!

Trouwe bloglezers hebben allang ontdekt dat het project Ik mis je zo me na aan het hart ligt. Deze week gaf de directie van de Shri Saraswatischool, een Hindoeïstische basisschool in deelgemeente Delfshaven aan dat er in verband met de geloofsovertuiging problemen waren gerezen met ouders over het bezoek aan de Zuiderbegraafplaats. In overleg met projectleider Yvonne van der Haven van de SKVR werd besloten Ik mis je zo in aangepaste vorm op school te presenteren. Met foto's die eerder tijdens het project gemaakt waren leidde ik de kinderen rond op de begraafplaats en door het project. Ze luisterden ademloos, en net als tijdens de 'echte' rondleiding luisterden ze daarna naar de verhalen van de vertellers. Die waren alle trappen (en dat waren er heel wat!) naar boven geklommen om hun verhalen in groep 7 en 8 te vertellen. Daarna verrassende uitwisselingen over de rituelen rond begraven en cremeren met groep 7, prachtige filosofische gesprekken met veel diepgang in groep 8 en groep 7, de directeur die vertelde dat groep 8 ook stukjes in de schoolkrant zal schrijven over dit project... waar een wil is, is een weg. En dat maakt alle verschil.

Snoep

Afgelopen donderdag mocht ik opnieuw aan het werk in de beeldentuin van het Kröller Müller Museum. Een prachtig nazomerse dag. Genieten van kunst in de natuur, het kan bijna niet mooier...
Twintig cursisten gingen op zoek naar de rijkdom aan kwesties bij de beelden. Ze leerden goede vragen bedenken om daarover een filosofisch gesprek te beginnen. Altijd weer een cadeautje om de verrassende 'gedachte-experiment vragen' te horen. Bij het thema materiaal bijvoorbeeld, waar je bij een bronzen beeld vraagt: stel dat dit beeld van snoep was gemaakt? Voor kinderen een heel aantrekkelijk idee, zo krijg je ze mee, en als je daarna een aantal andere materialen noemt en vraagt wat het verschil is, dan zit je zomaar opeens middenin een onderzoek over het gebruik van materiaal. De deelnemers proefden zelf aan een filosofisch gesprek naar aanleiding van de vraag of een man een vrouw kan zijn ... Hoe je een filosofisch gesprek verdiept en hoe je doorvraagt komt volgende week aan bod in een vervolgdag met een gesprektraining.

Organisatie: EDU-ART www.edu-art.eu, Rose Figdor

Kröller Müller Museum: www.kmm.nl, Herman Tibosch

Groot Denkraam www.grootdenkraam.nl, Marja van Rossum

Flow

Al een tijdje dacht ik er over om een aantal mensen uit mijn werkveld bijeen te brengen, zodat ze elkaar beter konden leren kennen. Op 1 september was het zover.
Nu, ruim twee weken later, begint zich een netwerk te vormen. Sommige mensen wisselen graag ervaringen uit, anderen zijn nu al actief in nieuw samenwerkingsverband. Dat kan snel gaan, want als je relaties kloppen, worden de dingen met een minimum aan tijd en energie geregeld. Je komt in de Flow! Flow is een begrip dat vooral bekendheid heeft gekregen door Mihaly Csikzentmihalyi. Hij omschrijft Flow als 'de ervaring van het geluk dat in elk van ons impliciet aanwezig is.' Toen ik een ergens het boek Flow en de kunst van het zakendoen tegenkwam werd ik nieuwsgierig. Bij Flow had ik heel andere associaties dan zakendoen. De inhoud van dat boek heeft me net dat zetje gegeven waardoor ik de uitnodiging voor de eerste bijeenkomst verstuurde. En of het nu Flow is of niet, gelukkiger word ik er wel van!

Flow en de kunst van het zakendoen door Jan Bommerez en Kees van Zijtveld, ISBN 9077341145

Als nieuw

Hoeveel keer heb je dit nu al gedaan? In 2006 is het project gestart, sindsdien heb ik al talloze malen met groepen gefilosofeerd tijdens 'ik mis je zo'. De leerkracht die vandaag met zijn groep aanwezig is, is verrast: het project ziet er zo nieuw uit!

Geen groep, geen gesprek is hetzelfde, ook al staat overal hetzelfde thema centraal. Drieëntwintig kinderen zijn er vandaag. Veel meer jongens dan meisjes. Tijdens de rondleiding vragen ze honderduit: wat is dit, hoe gaat dat, mogen we hier ook nog even kijken. Tijdens de wandeling, tussen het kastanjes rapen en het luisteren naar rondleider Jan door tovert een meisje uit haar tas haar gedichtenschrift tevoorschijn. Ze laat me haar gedichten zien. Die hebben een prachtig ritme en veel eindrijm. Wat me raakt is haar blijheid om het dichten, en de thema's waarover ze schrijft: over een kopje thee, over terugkeren, over paardrijden. Dichten als dagboek, met zoveel oog voor het alledaagse, prachtig om te zien!
De jongens zijn druk met elkaar, ze duwen en trekken en roepen soms, zoals jongens in groep 8 doen. Tijdens het filosoferen laten ze ook een andere kant van zichzelf zien. Serieus gaan ze in op de vraag wat een begraafplaats zoals de Zuider betekent, met al die verschillende culturen. Een plek als deze zet je aan het denken, vinden ze. Dat er een aparte plek is voor de kindergrafjes, vinden ze bijzonder, maar wel onverwacht: je denkt niet zo vaak aan kinderen op een begraafplaats. Kinderen moeten eigenlijk gewoon blijven leven. En, zegt een jongen, door een eigen plek op een begraafplaats kun je iets terug doen voor degene die is overleden. Door het graf te verzorgen, of voor de familie: die steun je en geef je weer wat moed. En niet omdat dat jou dat van te voren is gevraagd, maar omdat je door zo'n plek op op de begraafplaats daar zelf over nadenkt.
Ieder gesprek is weer als nieuw. Dankjewel, groep 8!

Je hele leven wachten

Het nieuwe schooljaar ruikt fris. De zolder waar we gaan filosoferen is in de zomervakantie helemaal opgeknapt. Nieuwe vloer, frisse kleuren. Tot half januari filosoferen we hier weer iedere week!

De kleutergroep stapt dapper alle trappen op naar boven. We landen gezellig in de kring. Beneden in de groep hebben we het er al kort over gehad, wat dat is, filosoferen. Wachten is het thema dat we vandaag onderzoeken. Moet jij wel eens ergens wachten?
De voorbeelden komen vlot. In de rij bij de kassa, op het vliegveld, voor je in kan stappen. Spontaan wordt er verteld hoe dat wachten in zijn werk gaat. Als je wacht, dan ga je even denken, wat je kan gaan doen. En dan ga je een beetje spelen, langs de rij heen en weer lopen. Alleen als het een hele lange rij is, dan kan dat niet. Dan mag het niet, anders ga je te ver weg. Wachten kan best leuk zijn, als je een beetje kan spelen.
Ik vraag wat het is: wachten, of spelen?
Het blijft wachten ook als je speelt. Maar is er dan geen verschil? Waarom heet het een dan wachten en het ander spelen?

Wachten en spelen is heel verschillend vinden ze. Spelen als je wacht is anders, het is minder leuk dan spelen als je niet wacht. Als je niet mag spelen duurt wachten lang!
Lang wachten is dat anders dan even wachten? Bedenk eens iets waar je heel lang op moet wachten?

Ook hier komen de ideeën vlot naar voren. Je moet heel lang wachten tot je na groep 8 van school gaat. Maar het is alleen wachten als je daar ook steeds een beetje aan denkt: wanneer mag ik van school, wanneer mag ik van school?

Dan roept een kind opeens door alles heen: je moet heel lang wachten tot je dood gaat!
Ja, ja, beamen anderen, want dan wacht je je hele leven!

Is dat dan wel wachten?
Ja zeker, zeggen de kinderen. Je wacht er op, iedereen wacht er op, maar je gaat dan ook spelen, en naar school, beetje werken … je doet van alles, maar je wacht er wel op!

Op basisschool Het Mozaiek staat filosoferen al jaren op het programma. http://www.mozaiekdelft.nl

Als je het zelf maar begrijpt

Vandaag ging in Rotterdam het prachtige project Ik mis je zo weer van start - met een nieuwe route over de Zuiderbegraafplaats.
Twintig kinderen wandelen met hun meester over de zonnige paden. Ze lezen de teksten op de kindergrafjes, wijzen elkaar op de verschillende soorten stenen op het rooms-katholieke deel van de begraafplaats en luisteren vol interesse naar rondleider Jan, die graag zijn kennis over de verschillende culturen deelt. Veel indruk maakt het Chinese vak. In een van de brede lanen liggen veel kastanjes; de kinderen rapen gretig. Na twee prachtige verhalen van vertellers van Pluspunt gaan de kinderen mee voor het laatste deel van het programma. Het filosofisch gesprek - in de in Ik mis je zo projectkleuren aangeklede kantine van de tuinmannen - loopt zoals altijd weer heel anders dan alle andere. Op de vraag wat de kinderen bijzonder vonden noemen ze voorbeelden van verschillende rituelen. Samen verkennen we wat rituelen betekenen voor mensen. Ieder mens is verschillend, wordt er gezegd, maar ook ieder mens is mens en er is ook behoefte om te delen. Rituelen bijvoorbeeld. Waarom rituelen? In kleine groepjes gaan de kinderen hierover in gesprek. Een groepje geeft aan dat rituelen bij het begraven rust kunnen geven. 'Rituelen betekenen veel. Als je weet dat alles goed is geregeld, dan heb je ook rust in je leven.' Betekenen rituelen iets voor alle mensen? 'Soms weet je gewoon niet beter, het is gewoon zo.' 'Iedereen kan verschillende rituelen hebben.' Is het belangrijk dat je rituelen van anderen begrijpt? 'Een ander hoeft jouw rituelen niet te begrijpen, als je het maar wel zelf begrijpt.' Wijze woorden, mooie gedachten, veel stof tot nadenken. En heerlijk, nog 39 andere groepen doen mee aan Ik Mis je zo in Rotterdam op de Zuiderbegraafplaats en op begraafplaats Crooswijk.

SKVR Summerschool: filosoferen met beelden in het Nederlands Fotomuseum

Brazil Contemporary; een swingende tentoonstelling over beeldcultuur uit Rio de Janeiro en Sao Paulo. In een donker hoekje achterin de zaal speelt de korte film 'Jose Vicente'. Een man fietst zacht voor zich uit fluitend naar de stad. Daar gaat hij aan het werk; hij graaft op een wat onhandig lijkende manier een gat, stuct een muur, een vrachtwagen stort een lading stenen of asfalt. De man fietst weer terug. Het wordt donker terwijl je het hek van het huis ziet waar de man woont. Tenminste, dat veronderstel je, dat hij daar woont - en ja, het zal wel zo zijn, want even later stapt hij het tuinhek uit, achterop zijn fiets zit een koffertje. Opnieuw fietst hij naar de stad. Op de hoek van een straat met flatgebouwen speelt hij trompet, mensen kijken vanachter hun raam naar beneden. Applaus.
De veertien deelnemers aan de workshop Filosoferen met beelden hebben een kijkopdracht die bedoeld is om startvragen te genereren voor een filosofisch gesprek. Het lijkt een al te simpel gegeven, deze film, een eenvoudig beeld van het leven van Jose Vicente. Er blijkt echter meer te zien dan je zou verwachten. Eén groepje merkt op dat de man overdag en 's avonds niet op dezelfde fiets rijdt, er ontstaat twijfel, is het eigenlijk wel dezelfde man? Hij speelt trompet op verschillende straathoeken, terwijl het eerst dezelfde plek leek, en dat applaus, klapt het publiek in de film eigenlijk wel? Of heeft de filmer dat toegevoegd? Nog een keer kijken dan, en misschien nog een keer...
'Als ik gewoon door de tentoonstelling was gelopen, was ik deze film misschien voorbij gelopen.'

Nederlands Fotomuseum, Rotterdam http://www.nederlandsfotomuseum.nl/

Startvragen voor het filosofisch gesprek (met dank aan alle deelnemers!)

• Achter elk beeld, onzichtbaar, de maker: doet de man hetzelfde als er geen filmer is?


• Is de man een bouwer die muziek maakt, of een musicus die bouwt?


• Speelt de man voor zichzelf of voor publiek?


• Is het echt of gespeeld?


• Is deze man verliefd?*


• Wat maakt deze man gelukkig?*


• Zet de man zijn fiets op slot?


• Wat vindt deze man leuker: overdag in de bouw of 's avonds spelen op zijn trompet?


• Is deze man gelukkig of ongelukkig?

*kijkvragen

Het is hier een gekkenhuis

Deze week bezocht ik het Dolhuys in Haarlem. Voor wie het niet meteen paraat heeft: het Dolhuys is het nationaal museum van de psychiatrie. Het Dolhuys wil bezoekers prikkelen om na te denken over de grens tussen gek en normaal en de beeldvorming ter discussie stellen: een op de vier Nederlanders heeft een psychisch probleem. Daarmee zijn we overigens niet gekker dan de rest van de wereld!
De levensverhalen van enkele mensen met een psychiatrische geschiedenis lopen als een rode draad door het museum. Je leert hen stukje bij beetje beter kennen. Steeds ontdek je een andere kant van hun verhaal. Maar dan! In de rode gang staat bij een wandtelefoon in grote letters op de muur geschreven 'bel me'. Er hangt een lijstje met hun namen en telefoonnummers. Doe je dat, een van die nummers intoetsen? Je krijgt toch niet echt....?
Het Dolhuys is geen museum vol droge opsommingen en sombere ziektebeelden. Het is een uitnodigend museum waar empathie, geschiedenis, kunst en verwondering hand in hand gaan. Wie dit museum bezoekt wordt absoluut uitgedaagd om na te denken over de vraag wat normaal is en wat niet. Of die vraag beantwoord kan worden is een ander verhaal. Ik vond het in ieder geval helemaal geen probleem om na het bezoek het zonnige centrum van Haarlem in te wandelen met een tasje waarop stond: te gek om los te lopen.

Alles over het Dolhuys: http://www.hetdolhuys.nl/

Het Straatmuseum op Oerol: te mooi om te missen!

Een tijdje geleden werkte ik samen met Annemarie Amsing. Samen bedachten we workshops bij de theatervoorstelling 'Momo en de tijdspaarders' van jeugtheatergroep Het Filiaal. Eerder had ik Annemarie al leren kennen toen ik workshops filosoferen gaf bij de BIK- opleiding in Utrecht.
Nu maakt ze furore met haar Straatmuseum, een frisse manier om kinderen bezig te laten zijn met kunst. Kijk maar eens naar het het filmpje op de website van Teleac: Leraar 24: Het Straatmuseum op Oerol

Perfect bestaat niet

2009 is Darwinjaar, dat zal de havo 3- en vwo 3-leerlingen van het Wolfert Dalton in Bergschenhoek niet zijn ontgaan. Tijdens de themadagen op 1,2 en 3 juli verdiepten zij zich in de evolutietheorie en in verschillende scheppingsverhalen, gingen ze op creatieve wijze aan de slag om een nieuwe diersoort te creeëren en bereidden zich voor op een debat over de evolutietheorie. Ook een filosofisch gesprek over de evolutie maakte deel uit van het programma. Inge Breedveld en ik gingen vandaag in gesprek met drie groepen van ongeveer 30 leerlingen. Vertrekpunt was een deel van Peter Sloterdijks lezing 'Regels voor het mensenpark' met deze startvraag:
Als het mogelijk zou zijn om schadelijke gedragsvormen, criminaliteit of verstandelijke handicaps kwijt te raken door in te grijpen in de mens, moeten we dat dan doen of laten?
'Fouten maken we allemaal, als je dat weghaalt, dan ben je geen mens meer.'
'Mensen hebben obstakels en fouten nodig om verder te komen.'
'Mensen blijven toch altijd streven naar perfectie.'
'Als iedereen perfect zou zijn, zou er geen evolutie meer zijn.'
'Perfect bestaat niet.'
'Het hoort nu eenmaal bij de natuur van de mens om regels te breken.'
'Mensen zijn al perfect. Dat ze fouten maken is daar een deel van.'
Drie kwartier was er per les beschikbaar - de tijd vloog - want wat waren er veel ideeën, wat was er veel te zeggen, te onderzoeken, te bespreken...
'Zo'n vraag beantwoorden blijkt veel minder eenvoudig dan het eerst lijkt.' Na deze drie kwartier waren er misschien wel meer vragen dan voorheen. En dat is mooi meegenomen!

Durf jij een beeld een vraag te stellen?

Een prachtige omgeving, gemotiveerde deelnemers, schitterend weer en de organisatie op rolletjes ... de droom van iedere docent! En zo was het precies op 25 juni 2009 tijdens de nascholingsdag Filosoferen met beelden in de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum. Een gastvrij onthaal op de Hoge Veluwe in restaurant de Koperen Kop, genieten van schitterende kunstwerken in een bosrijke omgeving en je eigen gedachten daarover ontdekken. In gesprek met elkaar, over en met de kunstwerken, samen op zoek naar vragen om anderen uit te dagen en die samen verder onderzoeken ... naar mijn idee is dit een van de mooiste manieren om te leren filosferen. De reacties van de cursisten bevestigen dat... Nieuwsgierig geworden? Wil je dit ook wel eens ervaren? In het najaar zijn er weer nascholingsdagen in de beeldentuin. Meer informatie vind je bij aanbod op de website van Groot Denkraam.

Ik mis je zo, ik mis je!

Vorige week is het project 'Ik mis je zo' in Delft afgerond. Ik mis de fietstocht van mijn huis naar Jaffa, het contact met de medewerkers van de begraafplaats, met de vertellers... Maar gelukkig niet voor lang. Volgend jaar start het project opnieuw!

Op 16 juni, de laatste dag van het project bezocht groep 8b van de Delftse School Vereniging de begraafplaats. Na de rondleiding en de ontmoeting met de vertellers onderzochten zij in het filosofisch gesprek de vraag: wat zouden mensen missen als ze niet konden missen?

Hun ideeën daarover zijn de moeite waard om verder over na te denken, daarom geef ik ze hier graag mee:

Missen is een deel van je, je zou een stuk mens-zijn missen.

Mensen zouden wat ze liefhebben vergeten.

Je hoeft niks, je bouwt niks op: je laat alles maar zo.

Je zou niet meer nadenken, want het maakt je allemaal niet uit.

We zouden misschien een gemakkelijker leven hebben, je maakt je niet zo gauw ergens druk om.

Iemand die niet kan missen, heeft geen emoties. Alles zou hetzelfde zijn – vlak, oppervlakkig.

Als je boos bent, mis je het blij zijn niet.

Als je verdrietig bent, mis je wel dat je blij bent.

Hieronder kun je de reactie lezen van Maleen Oudhof, leerkracht van deze groep:

Met dank aan de DSV, groep 8b.

de toekomst is een jonge vogel

De zomervakantie komt al in zicht. Projecten raken afgerond, er is ruimte voor nieuwe ideeën en ik ben volop bezig met plannen voor het volgend schooljaar. Het kriebelt bijna alsof het voorjaar is. Mijn toekomst is net een jonge vogel: met mijn poten nog stevig op het nest maar mijn vleugels al vol verlangen uitgeslagen. Morgen stijg ik op, morgen. Maar nu kijk ik verwonderd de wereld rond. Morgen stijg ik op!

Waar het hart vol van is ...

...loopt de mond van over...

Verdwijnen spreekwoorden en gezegden uit onze taal?

Ik ben opgevoed met talloze dooddoeners, stoplappen, bijbelcitaten en andere mondsnoerders. Nooit zou ik ze gaan gebruiken, dàt wist ik zeker.

Deze week vroeg zoonlief - twee meter lang, student - of gezegden en spreekwoorden uit de taal zouden gaan verdwijnen. Hij had ze op school eigenlijk niet geleerd, maar een paar. Maar vreemd genoeg blijken ze nogal eens deel uit te maken van inburgeringscursussen.

Maar ja, wat er gebeurde, dat voel je op je klompen aan; het gesprek opende bij mij de sluizen. En waar het hart vol van is, loopt de mond van over. Bezint eer gij begint! dacht ik meteen, want wie wind zaait, zal storm oogsten. En dan is het te laat; maar er is nog hoop, want misschien kan ik er voor je tweemaal met je ogen kunt knipperen en voordat boontje om zijn loontje komt nog mee stoppen. Want beter ten halve gekeerd, dan ten hele gedwaald!

Oef! Het blijkt helaas maar al te waar dat dat spreekwoorden en gezegdenpatroon uit mijn jeugd er ook bij mij behoorlijk ingesleten is. Wat heet...je kunt eigenlijk wel spreken van spoorvorming in mijn hoofd - erger dan op de rechterrijstrook van de A-13...

Het lijkt me trouwens wel aardig om een hele dialoog op te zetten die alleen bestaat uit spreekwoorden en gezegden. Gewoon om uit te proberen of dat zou helpen, als remedie, zoals het hele liedje zingen dat in je hoofd zit en er niet meer uit wil. Ja, dat lijkt me een goed idee, preventie! Want anders wordt het misschien toch een kwestie van een put die gedempt wordt als het kalf verdronken is....

Praten met ...

De afgelopen week was het weer coachingdag op basisschool Icarus in Heemstede. Altijd weer een fantastische werkdag; acht dagen per schooljaar ben ik vijf keer een uur te gast in verschillende groepen. Ik geniet van de leraren en hun kinderen die samen filosoferen - en dan bespreken we het na en bedenken wat er nog meer kan.

De kinderen in groep drie filosofeerden deze week naar aanleiding van Ostades gedicht 'Marc groet 's morgens de dingen' over de kwestie praten met dingen. Zwaai jij wel eens 's morgens naar je boterham?

Nog niet zo lang geleden had ik trouwens een gesprek met mijn laptop.

'Laptop, luister: SOMS GAAT HET PERFECT TUSSEN ONS
dat zijn de dagen dat mijn vingers over je toetsenbord dansen
ik je beeldscherm in het oor fluister hoe fantastisch onze relatie is
en het ruisen van de ventilator bijna als muziek ervaar MAAR
ER ZIJN OOK VAN DIE DAGEN
dat het net nieuw getypte weblogje verdwijnt
foto's alleen maar op thumbnailformaat willen verschijnen
de scanner blijft vertellen dat mijn opdracht in zijn geheugen blijft staan,
en er maar niets op je scherm verschijnt...

fijn dat je mijn privacy zo serieus neemt laptop... maar HALLO
IK BEN HET ...
laptop....
BEELDSCHERM...?
hallo...?
hallo...?
hallo....?'

Waar zitten je gedachten?

1. Gedachten, die zitten in je hoofd, want daar zitten ook je hersens, en die denken.

2. Gedachten hebben een lijf nodig.

3. Gedachten zitten bijna overal; in je been, je schouder, in dunne buisjes naast je botten.Maar in je botten zelf kunnen ze niet zitten, want dan zitten ze vast. Ze zitten ook niet in je tanden of in je oog; gedachten moeten zich vrij door je lijf kunnen bewegen.

Op deze gedachten en meer trakteerden tien kinderen uit de middenbouwgroep van basisschool de Zevensprong in Boskoop me vandaag. Kinderen zijn ook helemaal niet zo dom, vertrouwde Matthijs me toe....

Dankjewel, kinderen uit Boskoop, voor een mooie ochtend!

Ik mis je zo: een feestelijke aangelegenheid!

Gisteren was het zo ver: het eerste exemplaar van de Delftse versie van de DVD bij het project ik mis je zo werd door wethouder Lian Merkx gepresenteerd aan de kinderen van de Oostpoortschool en hun leerkracht Claire.

Spannend vooral voor de kinderen: opeens zie jezelf levensgroot in beeld op een DVD die naar heel veel scholen verstuurd gaat worden!

Een kleine 30 genodigden mocht daarna samen met de kinderen van het project proeven. Net zoals de scholen die aan het project deelnemen gingen ze eerst op pad met een medewerker van de begraafplaats.Teamleider Frits leidde hen over de zonovergoten begraafplaats Jaffa en had zoveel boeiends te vertellen dat iedereen de tijd wel wilde oprekken.Tijdens de wandeling ontmoetten ze enkele mensen die een persoonlijk verhaal vertellen over iets of iemand die een een bijzondere plek in hun leven heeft.

Daarna filosofeerden kinderen en volwassenen samen onder mijn begeleiding over de betekenis van missen. Wat zouden we missen als we niet konden missen?

En aan het eind was er echte 'ik mis je zo-taart!' Meer weten? De kinderen hebben een mooi stukje geschreven op hun schoolweblog, met meer foto's: http://deoostpoortpinguinschots.web-log.nl/pinguinschots/2009/05/index.html

De vertellers en de medewerkers van de begraafplaats zijn vooraf getraind door Winston Scholsberg: http://www.winstonscholsberg.net

Terug van weggeweest

Heerlijk weer. Man en ik wandelen 's avonds nog even langs de grachten. Studenten zwalkend over de stoep - het is tenslotte mei - en gierzwaluwen die boven ons hoofd scheren. Het lijkt wel zomer! Toch blijken niet alle terrassen open en we lopen dus nog wat verder. Als we een van onze mooie boekenwinkels in de stad passeren zie ik voor het raam opeens dat boek, waarnaar ik al zo lang op zoek was. Ik kan mijn ogen bijna niet geloven en mijn hart maakt een sprongetje. Al jaren geleden uitverkocht... In iedere tweedehandsboekenwinkel heb ik gekeken, in elke boekenkraam in de bakken geneusd. En nu staat het zomaar in de etalage, opnieuw uitgegeven:

De schepping van van de vlinders van Gioconda Belli, met illustraties van Wolf Erlbruch. Van die illustraties hou je, of niet. Maar dit verhaal, over de jongen Arno, die tegen de regels zijn eigen pad volgt en zo tot wonderbaarlijke dingen komt... Dit mag eigenlijk niemand missen!

Uitgeverij De Geus

ISBN 9789044513233

P.S. Misschien overbodig te vermelden, maar dit boek zit boordevol thema's waarover je kunt filosoferen met kinderen...

Mooi vak

Wat een mooi vak toch, mensen begeleiden in het leren filosoferen. In de afgelopen tijd volgden 12 deelnemers in Zwolle de cursus ScherpZinnig bij mij. Negen vrijdagmiddagen stoeiden we met houding, vaardigheden en inhoud. Allen werken met groepen kinderen; in het basisonderwijs, het Humanistisch Vormingsonderwijs (HVO) en het Godsdienstig Vormingsonderwijs (GVO). Genoten heb ik van hun gretigheid om het filosoferen onder de knie te krijgen, van de groei die ze doormaakten en van hun spontane en creatieve ideeën. Zo ook van Reina. Bij de opdracht zelf een les te maken verraste ze me; ze bracht een klein gemummificeerd vleermuisje mee. Het diertje werd gevonden bij het opruimen van de grote zolder van de school waar ze werkt. Ze bewaart het in een klein doosje en zo af en toe neemt ze het eens mee naar school als aanleiding voor een gesprek. De les die ze erbij heeft ontwikkeld biedt ruimte voor meerdere filosofische gesprekken.

Wens

Vakantie!

Een luie middag slenteren in de winkels, geen ander doel dan lekker wat snuffelen en rondneuzen.

En dan.....! Voor een minimaal bedragje gaat in de tweedehandswinkel een langgekoesterde wens in vervulling!
Thuis geniet ik van mijn glimmend-nieuwe VERVULDE wens op de schoorsteenmantel.



Een wens die in vervulling gaat, het lijkt wel een sprookje...

Toch denk ik dat ieder mens een onvervulde wens zou moeten hebben.

Wat denk jij?

Filmen op Jaffa

In Delft start dit jaar 'Ik mis je zo', een prachtig project voor kinderen van de basisschool. Kinderen uit groep 7 en 8 zijn een week of twee intensief bezig met het thema afscheid nemen en missen.

Op school schrijven ze gedichten en bekijken ze een folder en een dvd over een volgend onderdeel van het project; een bezoek aan begraafplaats Jaffa. Jaffa is een prachtige oude begraafplaats met veel groen en monumentale bomen en indrukwekkende familiegraven van 'bekende Delftenaars' uit de Delftse geschiedenis. Van Meerten van Museum Lambert van Meerten en Paul Tétar van Elven van het museum met dezelfde naam aan de Koornmarkt. Maar ook van grote industriëlen van eertijds zoals van Marken en Matthes van de Gist- en Spiritusfabriek en van professoren aan de toen nog polytechnische hogeschool geheten TU, bijvoorbeeld van professor Kraus.

Vandaag was het een mooie zonnige dag en dat kwam goed uit, want voor het project 'Ik mis je zo' maakten we opnamen voor de trailer van de DVD die de deelnemende scholen een beeld geeft van de begraafplaats.

Zon en wind speelden met het jonge groen aan de bomen en met de haren van Chris Domen, beheerder van deze begraafplaats, die over iedere plek wel iets weet te vertellen. Op de achtergrond een mix van geluiden: de schallende roep van de groene specht en het ruisen van de verkeersader van de Schoemakerstraat. Het hoort er allemaal bij, leven en dood in een bruisende stad.

Wil je meer weten over dit project? Informatie kun je krijgen bij de VAK, Centrum voor de Kunsten in Delft. http://www.vak-delft.nl/

Opgeruimd staat netjes

Mijn bureau gisteren: rommelig.

Vandaag dus ordners weggeruimd, losse papieren verzameld, al dan niet cryptische aantekeningen doorgenomen. Het bureau is leeg, mijn hoofd vol. Met allerlei associaties, taken die klaar zijn en taken die nog gedaan moeten worden, herinneringen, ideeën voor projecten ...

...een opgeruimd bureau = een hoofd vol chaos ???